M lafasov, X. S. Jumaniyozov, G. K. Masharipova, E. Xoliqov, E. M. Mallaeva diniy ekstremizm, missionerlik

4-talaba:  Kezi  kelganda  shuni  ta’kidlash  joizki,  hanafiylik 
sunniylikni  tashkil  etuvchi  to‘rt  mazhab  ichida  eng  kattasidir.  Hisob- 
kitoblarga 
ko‘ra, 
dunyodagi 
musulmonlar 
mazhablar 
bo‘yicha 
qo‘yidagicha  bo ‘lingan:  hanafiylar  -   47  foiz,  shofe’iyyalar  -   27, 
molikiylar  -   17  va  hanbaliylar  -   1,5  foiz.  Qolgan  7,5  foizni  shialar, 
ibodiylar va xorijiylar tashkil qiladilar.  Masalaning  yana bir ibratli jihati 
shundaki,  hanafiylar  Indoneziya  va  boshqa  janubi-sharqiy  Osiyo 
mamlakatlaridan  boshlab  Turkiyagacha  boMgan  o ‘lkan  ju g ‘rofiy 
hududda  mutlaq  ko‘pchilikni  tashkil  qiladilar.  Shofe’iyyalar  -   shimoli- 
sharqiy Afrikada,  molikiylar  esa,  -   shimoli-sharqiy  Afrikada  aksariyatni 
tashkil etadilar.
5-talaba:  Modomiki,  hanafiylik  an'analarini  eslagan  ekanmiz,  shu 
o ‘rinda  uni  sunniy  mazhablardan  ajratib  turuvchi  eng  muhim 
xususiyatlaridan  bittasinigina  eslab  oMishni  o ‘rinli  deb  bilamiz: 
hanafiylik  o ‘z  tarixiy  taraqqiyotining  barcha  bosqichlarida  musulmon- 
larning  hamjihatligi,  o ‘zaro  inoqligi  va  birligini  ta’minlash  uchun 
kurashib kelgan.  Boshqacha  qilib aytganda, musulmon jamoasi orasidagi 
har kanday firqachilikka, ya’ni qavmning diniy  e’tiqod belgilari bo‘yicha 
guruhlarga boMinishiga qat’iy qarshi boMib kelgan.
Hanbaliylik  -   diniy  masalalarda  erkin  fikr  yuritishga  qarshiligi, 
huquq  tizimining  oMa  torligi,  har  qanday  ko‘rinishdagi  “yangilik”  ka 
qarshiligi va  shariat ahkomlariga  rioya etishda qat’iy mutaassibligi bilan 
ajralib  turadi.  Bu  mazxab  tarafdorlari  Qur’on  va  hadislami  erkin  talqin
no

---

etish  yo‘lidagi  har  qanday  urinishlami  qoralaganlar  va  shuning  uchun 
ham  bu  mazhab  keng  tarqalmagan.  Faqat  IX  asming  II  yarmida  arab 
halifaligida  m u’tazimiylaming  va  ilohiyot  sohasidagi  hurfikrlilikning 
ta’qib ostiga olinishi tufayli hanbaliy birmuncha kengaygan va XII  asrda 
mustaqil  mazhabga  aylangan.  X  asrda  Eronda,  XI  asrdan  XV  asrgacha 
Suriya va Falastinda xanbaliy izdoshlari ko‘p bo'lgan.
6-talaba:  XIV asrga kelib  Suriyada arab ulamosi, mufti  Taqi ad-Din 
Ibn  Taymiya  xanbaliy  mazxabini  jonlantirishga  urinib  ko‘radi.  Ammo 
ulamolaming  qattiq  qarshiligiga  uchraydi.  0 ‘zi  quvg‘in  qilinib,  hibsga 
olinadi va  1328 yilda zindonda vafot etadi.
Undan  keyingi  asrlarda  hanbaliy  tarafdorlari  yana  kamayib  ketgan. 
XVIII  asrda  paydo  bo'lgan  vahhobiylar  hanbaliy  tarafdori  bo‘lib 
chiqqan.
7-talaba:  Hanbaliy  mazhabiga  e’tiqod  qiluvchilarga  kelsak,  ular 
asosan, hozirgi  Saudiya Arabistoni hududida yashaydilar.  Oxirgi yillarda 
ommaviy  axborot  vositalarida  tez-tez  gapirilayotgan  vahhobiylik 
harakati  ham  mazkur  o ‘lka  tarixining  uzviy  qismidir.  Vahhobiylar 
harakati  sunniy  mazhablaming  eng  kichigi  bo'lgan  va  radikal  yo‘nalish 
hisoblangan  xanbaliylik  ichidan  о ‘sib  chiqqan,  dunyoviy  qadriyatlarga 
nisbatan  o ‘ta murosasiz  diniy-mafkuraviy  oqimdir.  Keltirilgan raqam va 
misollar  mantiqan  qator  savollami  paydo  qiladi.  Jumladan,  nima  uchun 
bizning  musulmonlarimiz  sunniylik  yo‘nalishidagi  eng  kichik mazhab -  
hanbaliylik  g ‘oyalari  bilan  sug‘orilgan  vahhobiylikka  berilishi  kerak? 
Axir -  bu nafaqat m a’naviy-madaniy,  balki  sof diniy qadriyatlarimizdan 
ham chekinish emasmi?