M. J. Mutalipova, B. X. Xod. Jayev qiyosiy pedagogika

Birlashgan (umumiy) maktab.
Birlashgan maktab 5-10 (7-10) sinflami o‘z ichiga oladi. U ikkinchi bosqich Iga qarashli. Birlashgan umumiy maktabning maqsadi: barcha ikkinchi bosqich I maktablari fanlari, kurslari, bitiruv attestatiga talablari bilan birlashtirishdir. U o‘quv muassasalari va ikkinchi bosqich II kasbiy ta’lim kurslariga o‘tuvchi bitiruvchilami tayyorlaydi. Undan tashqari, aksariyat umumiy maktablarda o‘qitish kurslari mavjud, uni muvaffaqiyatli yakunlagan o‘quvchi oliy o‘quv yurtiga kirish xuquqini oladi. Umumiy maktabning ikkita tipi bor: kooperativ, integratsiyalashgan maktab.
Kooperativ umumiy maktabda asosiy maktab, real maktab va gimnaziyalar birgalikda ishlaydi. Tashkiliy, metodik va didaktik jixatdan ular bir biriga qaram bo‘lmagan bo‘limlar sifatida faoliyat yuritadi. Bu bo‘limlar o‘zaro xamkorligining turi va darajasi yosh davrlari guruhlariga bog‘liq. Kooperativ umumiy maktab barcha bo‘limlar uchun umumiy pedagogik rahbariyatga ega.
Integratsiyalashgan umumiy maktab 10-sinfgacha alohida maktab tipini ajratmaydi. Sinflami tashkil qilishning yagona mezoni yosh bilan bog‘liq. Alohida fanlarni o‘qitish kurs tizimi bo‘yicha olib boriladi.
Mashg‘ulotlaming asosiy shakli dars bo‘lib, u bir necha turlarga ega: ochiq dars, diskussiya dars, ekskursiya dars va h.k. 9-10-sinf ohirida o‘rta ta’limni tugatganlik haqida guvohnoma oladi.
O‘quvchining u yoki bu fan bo‘yicha yutuqlarga ko‘ra guvohnoma yuqoridagi ikkinchi bosqich I tipdagi maktablardan binning attestatiga mos keladi. Ba’zi Feda umumiy maktab an’anaviy maktab tiplari qatorida doimiy maktab sifatida kiritilgan. Hozirgi kunda integratsiyalashgan umumiy maktablarda ma’lum yoshdagi o‘quvchilaming 6% tahsil olmoqda.
Umumiy maktabda mutaxassislar tomonidan “fanlardan yutuqli bo‘yicha differensiyalash” deb nomlangan guruhlarga bo‘lish joriy qilingan. Differensiyalashdan qutilgan maqsad: har bir o‘quvchiga uning qobiliyatlariga ko‘ra talablar qo‘yish, har biriga individual yondashish. Differensiyalash 6-sinfdan, assal faqat ingliz tili va matematika darslarida boshlanadi. Ingliz tilidan yaxshi o'zlashtiradigan o‘quvchilar turli sinflardan maxsus tuzilgan “B” guruhiga o‘tadilar. Qolganlar shunday tarzda tashkil etilgan “A” guruhida o‘qishadi. Shu tariqa 30ta o‘quvchisi bor ikkita 6-sinfdan uchta o‘quv guruhi tashkil qilinadi. Differensiyalash nemis, fransuz, ximiya, biologiya fanlari bo‘yicha ham o‘tkaziladi.
0‘zlashtirish o'zgarishi natijasida bir guruhdan ikkinchi guruhga o'tish uchun mumkin. Umumiy maktablarda o‘quvchilar, masalan, ingliz va nemis tilidan yomon o‘zlashtirish, lekin ularga yoqadigan va “B” guruhida shug‘ullvnvdigan matematika yoki fizika va ximiyadan juda yaxshi o‘zlashtirishi mumkin. Shu bois bunday o‘quvchilarni 2-yilga qoldirmaydilar va maktabni o‘zgartirishga harakat qilmaydilar. Umumiy maktab o‘quvchilarining boshqa tipdagi maktabga o‘tish zarurati yo‘q. Chunki aynan asosiy, real maktablar, shuningdek gimnaziyaning birlashuvi umumiy maktabning o‘ziga xos xususiyatidir. Bu yerda bir guruhda yetuklik attestatiga imtihon topshirib, keyin OO‘Yuda o‘qitadiganlar ham, 9-sinfni bitirib, kasbiy bilim. yurtiga boradiganlar ham tahsil olishadi.
Bunday holat an’anaviy uch tipli maktabda amalga oshishi mumkin emas. 4(6) sinfdan keyin o‘quvchilar asosiy, real maktablar yoki gimnaziyalarga bo'linadi. Ulaming har birida o'zining ta’lim dasturi va tugatganlik to‘g‘risida attestat mavjud. Bir maktab tipidan ikkinchisiga o‘tish mumkin emas.
Umumiy maktablarda bola taqdirini erta uzil-kesil hal qilishdan voz kechildi, chunki har bir oila hayotida kutilmagan hodisalar bo‘lishi mumkin. 0‘quvchi qanday attestat bilan maktabni bitirishi 9-10-sinflarda hal bo‘ladi. “Ijtimoiy integratsiya va hamma uchun bir hil imkoniyatlar” devizi ostida 60-70 yillarda umumiy maktablar yaratish uchun kompaniya boshlandi va ilk umumiy maktablar Berlin va Gamburgda boshlandi. Vaqt o‘tishi bilan ko‘plab ota-onalar garchi har bir Felarda bu maktablar turlicha bo‘lsa ham o‘z farzandlarini umumiy maktablarga bera boshladilar. Maktabning bunday shakli kerakmi, degan bahslar to‘xtadi. Umumiy maktab tarafdorlari uning yagona muqobil emasligini, tanqidchilar esa uning afzalligini tan olishdi.