M. F. Ziyayeva, O. Z. Rizayeva

 
Chaqaloqlarning gemolitik kasalligi
 
 
Chaqaloqlarning  gemolitik  kasalligi  ona  bilan  homila 
qonining  rezus-faktori  va  AVO  tizim  qon  guruhlari  bo‘yicha 
bir-biriga to‘g‘ri kelmasligi, ba’zi hollarda esa boshqa sabablarga 
ko‘ra paydo bo‘ladigan patologik holatdir.
 
1940-yilda  Landshteyner  va  Vinerlar  tomonidan  qondagi 
eritrotsitlar tarkibida maxsus rezus-omilning mavjudligi va 85% 
odamlarning  eritrotsitlarida  d
оimiy  bo‘lishini  (aglyutinogen) 
aniqlashdi va bunday odamlar rezus-musbat odamlar deb e’tirof 
etildi. 15% odamlar eritrotsitlarida bu faktor bo‘lmaydi va ular 
– rezus-manfiy odamlar hisoblanishadi. Ushbu omil dominant 
tipda nasldan-naslga o‘tishi va aksariyat hollarda bolaga rezus-
musbatlilik otadan meros bo‘ladi.
 
Chaqaloqlar gemolitik kasalligiga kamroq hollarda ona bilan 
homila qonining AVO tizim guruhlari bo‘yicha bir-biriga to‘g‘ri 
kelmasligi sabab bo‘ladi, ona qoni O (I), bola qoni esa A (II) 
guruh bo‘lganida shunday kasallik kelib chiqadi.
 
Homiladagi  rezus-musbat  qon  yoki  A(II)  guruh  qoni  ona 
qoni  uchun  antigenlik  vazifasini  bajaradi  va  ular  ona 
organizmiga o‘tgach, ularga nisbatan maxsus antitelolar ishlab 
chiqariladi.  Ana  shu  antirezus  va  antiguruh  antitelolar  turli 
patologik  holatlar  natijasida  yo‘ldoshning  o‘tkazuvchanlik 
xususiyati susayishidan foydalanib bola organizmiga o‘tishi va 
uning  eritrotsitlarining  yemirilishi  (gemoliz)ga  va  kasallik 
belgilarining yuzaga chiqishiga sabab bo‘ladi.
 
Kasallikning  klinikasi  antirezus  yoki  antiguruh  antite-
lolarning  bolaga  qancha  erta  ta’sir  etganligiga,  bolaning 
nechanchi  farzandligiga,  rezus-manfiy  qonli  qiz  yoki  ayolga 
necha marta tartibsiz qon quyilganligiga bog‘liq. 
Aytib o‘tilgan antitelolar homilaga qanchalik erta ta’sir qila 
boshlasa,  kasallik  shuncha  og‘ir  ifodalanadi  yoki  aksariyat 
hollarda chaqaloq o‘lik tug‘iladi yoki dastlabki soatlarda o‘lib 
qoladi.
 
Chaqaloqlar  gemolitik  kasalligining  uchta  formasi  farq 
qilinadi:
 

---

 
92 
1. Shishli; 2. Sariqlik; 3. Anemik. 
 
Shishli formasi kasallikning hammadan og‘ir formasi bo‘lib, 
bola  tug‘ilg
аnidа  a’zoyi  badanining  shishib,  bo‘shliqlarida 
suyuqlik  to‘planib  qolgan  bo‘lishi,  teri  qoplamining  oqarib 
(ba’zan  sarg‘ayib)  turishi,  jigar  bilan  taloqning  anchagina 
kattalashib ketganligi, keskin anemiya borligi (eritrotsitlar soni 
1,5-2-10 g/l gacha tushib qolgan va bundan kam, gemoglobin 
30-60  g/l  va  bundan  kam  bo‘ladi)  bilan  xarakterlanadi.  Qon 
tahlillarida  o‘ta  og‘ir  o‘zgarishlar  aniqlanadi.  Kasallikning  bu 
formasi  bilan  tug‘ilgan  chaqaloqlarni  saqlab  qolish  nihoyatda 
qiyin  bo‘lib,  tug‘ilganidan  keyin,  odatda,  dastlabki  soatlarda 
o‘lib qoladi.
 
Sariqlik  formasi  kasallikning  hammadan  ko‘p  uchraydigan 
formasi  hisoblanadi.  Kasallikning  dastlabki  simptomi  bola 
badanining  sariq  tusga  kirishi  bo‘lib,  sariqlik  bola  tug‘ilishi 
bilanoq yoki 1-2 kunlari paydo bo‘ladi va tez kuchayib boradi 
va  sariq-gungurt  yoki  ba’zi  hollarda,  sariq-jigarrangnamo 
tusgacha boradi.
 
Ko‘z sklerasi shilliq pardalari ham sarg‘aygan, jigar va taloq 
kattalashgan,  bolalar  bo‘shashgan,  quvvatsiz  bo‘lib  qoladi, 
onasini yaxshi emmaydi. Chaqaloqlarga xos reflekslar susaygan 
bo‘ladi.  Teri  ostiga  qon  quyilishi  va  qon  ketishga  moyillik 
seziladi. Bolaning siydigi to‘q rangli, axlati esa normal rangda 
bo‘ladi.  Qon  tahlilida  har  xil  darajada  ifodalangan  anemiya, 
eritroblastoz,  retikulositoz,  leykotsitoz  aniqlanadi.  Qondagi 
bilvosita  bilirubin  miqdori  ko‘payib  ketishi  hammadan 
xarakterli bo‘lib, kindik qoni zardobida uning soat sayin 0,85 
dan 3,4 mkmol/l gacha oshib borishi bolada sariqlik va intoksi-
katsiyaning kuchayishiga olib keladi.
 
Sariqlik formasi vaqtida davolanmasa og‘ir asorat – bilirubin 
ensefalopatiyasi yoki yadro sariqligiga olib kelishi mumkin. Bu 
asorat  bolaning  bo‘shashib  qolishi,  adinamiya,  so‘rish 
refleksining  susayishi,  uyquchanlik,  muskullar  tonusining 
pasayishi, qo‘1-oyoqlar tremori, nistagm, opistotonus, Grefe va 
«botayotgan quyosh» simptomlari bilan namoyon bo‘ladi.
 
Sariqlik  formasi  aksariyat  hollarda  tegishli  davo  choralari 
ko‘rilganda yaxshilik bilan tugaydi.
 
Anemik  fornasida  bolalar  rangining  pastligi,  birmuncha 
bo‘sh
аshgan va ko‘krakni yaxshi emmasligi, jigar va taloqning 

---

 
93 
kattalashganligi,  periferik  qonda  esa  anemiya,  normablastoz, 
retikulositoz borligi aniqlanadi. Bilirubin miqdori normada yoki 
biroz  ko‘paygan  bo‘lishi  mumkin.  Kasallikning  bu  formasi 
ko‘pincha asoratlarsiz tugaydi.