|
1.10. Suyak tizimini baholash
Bolaning suyak tizimiga baho berish uchun uning kalla
suyagi paypaslab ko‘riladi, shuningdek, ko‘krak qafasi, umurtqa
pog‘onasi, qo‘1-oyoqlari va tishlari ko‘zdan kechiriladi.
301
Boshini ko‘zdan kechirayotganda uning shakliga, o‘lchamiga
e'tibor beriladi. Emadigan yoshdagi bolalarning boshi nisbatan
katta, shakli yumaloq bo‘ladi. Kichik yoshdagi bolalarning
boshini yaxshilab paypaslab ko‘rib, liqildoqlari, choklarining
holatiga, katta-kichikligiga, suyaklarining qattiqligiga ahamiyat
beriladi. Boshi bir yo‘la ikki qo‘l bilan paypaslab ko‘riladi,
bunda bosh barmoqlar peshonaga, kaftlar esa bosh chekkalariga
qo‘yiladi. Gumbaz va ensa suyaklari, liqildoqlar, liqildoqlarning
chetlari o‘rta va ko‘rsatkich barmoqlar bilan tekshirib ko‘riladi,
bular sog‘lom bolalarda qattiqroq bo‘ladi. Normada liqildoq
sohasidagi to‘qimalarda tomir urishi sezilib turadi, bola
chinqirganda esa biroz ko‘tariladi.
Ko‘krak qafasini ko‘zdan kechirayotganda uning shakli,
simmetrikligi, qovurg‘alarning to‘sh suyagiga va umurtqa
pog‘onasiga nisbatan joylashganligi ko‘rib chiqiladi. Hayotining
dastlabki oyini yashab kelayotgan bolalarning ko‘krak qafasi
qisqa, kesik va konus shaklida bo‘ladi. Qovurg‘alar gorizontal
joylashgan bo‘ladi. Yoshiga yaqinlashgach, ko‘krak qafasi
uzunlashib cho‘ziladi, qovurg‘alarning fiziologik tushishi paydo
bo‘ladi.
Umurtqa pog‘onasi ko‘zdan kechirilayotganda, unda bukil-
malar bor-yo‘qligi, bolaning qaddi-qomati, umurtqa pog‘o-
nasida bo‘lishi mumkin bo‘lgan fiziologik qiyshayishlar bor-
yo‘qligi ko‘rib chiqiladi. Umurtqa pog‘onasidagi fiziologik
qiyshayishlar boladagi yangi harakat ko‘nikmalari paydo
bo‘lishi va takomillashishi natijasida paydo bo‘lib boradi.
Chunonchi, bola boshini ushlay boshlashi bilan bo‘yin egilmasi,
6 oyga to‘lib, bola o‘tira boshlashi bilan ko‘krak egilmasi, bola
yura boshlashi bilan esa, ya’ni yoshiga to‘lganda bel
umurtqasidagi egilma paydo bo‘ladi.
Bolaning qomati uning tuzilishiga, kun tartibiga va parva-
rishning qanday tashkil qilinishiga bog‘liq. Sog‘lom, to‘laligi
normal, qaddi-qomati to‘g‘ri rivojlangan bolaning kuraklari
ko‘krak qafasiga tutashib turadi, umurtqa pog‘onasida esa
faqatgina fiziologik qayrilishlar bo‘ladi. Ayrim parvarishdagi
nuqsonlar va harakat ko‘nikmalarini erta, majburiy ravishda
bolaga singdirish natijasida umurtqa pog‘onasida turli xil
patologik qiyshayishlar, ko‘pincha belda lordoz – oldiga chiqib
ketish, ko‘krakda kifoz – orqaga chiqib ketish va skolioz –
302
umurtqa pog‘onasining yonga qiyshayishi, ko‘p hollarda
ko‘krak bo‘limida kelib chiqadi.
Bolaning oyoq-qo‘l suyaklari tekshirilganda ularning
tuzilishiga, uzunligiga e'tibor beriladi. Bolaning raxit bilan
kasallanishi natijasida oyoqlar
«O» yoki «X» harfi shaklida qiy-
shayib qoladi. Ayrim bolalarda ko‘pincha tuyapaypoqlik (yassi
oyoqlik) uchraydi. Buni aniqlash uchun bolaning paypog‘ini
yechib, oyog‘ini tekis yuzaga qo‘yiladi. Bolaning oyog‘i yassi
bo‘lsa, oyoq kafti yerga bir tekis tegib turadi. Bo‘g‘imlarni
tekshirganda ularni shakli, harakatchanligi aniqlanadi.
Bola
qaddi-qomatining
to‘g‘ri
rivojlanishida
milliy
xususiyatlari-mizdan kelib chiqqan holda bola parvarishida
qo‘llaniladigan beshik haqida ham qisqa to‘xtalib o‘tishni lozim
topdik. Haqiqatan ham beshik qadimdan bola qomatinining
chiroyli bo‘lishi, to‘g‘ri rivojlanishi, toza saqlanishida muhim
o‘rin egallab kelgan. Lekin hamma narsaning ham me'yorda
bo‘lishini hisobga oladigan bo‘lsak, ayrim onalarning beshikdan
noto‘g‘ri foydalanishlari, bolani haddan ziyod beshikda
qoldirishlari natijasida suyaklarning normal rivojlanishiga
to‘sqinliklar paydo bo‘lmoqda va bola qaddi-qomatining
buzilish hollari kelib chiqmoqda. Bolalar tishlarini ko‘zdan
kechirayotganda ularning soni, shakli va katta-kichikligi,
joylashishi, yuqori va pastki tishlarning o‘zaro munosabati
(prikus) aniqlanadi. Bola 5-6 oylik bo‘lganida dastlab pastki
oldingi kesuvchi tishlar chiqa boshlaydi, shundan keyin
muayyan bir tartib bilan birin-ketin boshqa tishlar ham ko‘rina
boshlaydi. Bola ikki yoshga to‘lganida 20 ta sut tishi chiqib
bo‘lishi kerak. Ikki yoshga to‘lgan bolaning nechta tishi
chiqqanligini aniqlash uchun oy sonidan to‘rt soni olib
tashlanadi. Masalan, 1, 5 yoshli bolada 18-4, ya’ni 14 ta tishi
bo‘lishi kerak.
Bola 5 yoshga to‘lgach, sut tishlari o‘rniga doimiy tishlar
chiqa boshlaydi, ular o‘zining kattaligi, sarg‘ish rangda bo‘lishi,
chaynov yuzalarida do‘mboqchalar bo‘lishi bilan sut tishlaridan
farq qiladi. Turli xil kasalliklarda, shuningdek, yomon odatlar
– barmoqlarni so‘rish, so‘rg‘ichni uzoq vaqtgacha so‘rib yurish
kabilar prikusning noto‘g‘ri bo‘lishi va tishlarning noto‘g‘ri
joylashishiga olib keladi. Tish emalining buzilishi, kariyesning
303
juda barvaqt paydo bo‘lishi bolaning ayrim kasalliklari yoki uni
noto‘g‘ri ovqatlantirishning oqibati bo‘lishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
