M. F. Ziya yeva, G. X. Ma VL yano va ginekologiya

O rq a k o lp o to m iy a si
D u g la s b o ‘sh lig ‘ida yiringli e k ssu d a t 
to ^p la n g a n id a , s h u -
n i n g d e k , b a c h a d o n d a n t a s h q a r i d a g i h o m i l a d o r l i k d a v r i d a
b a c h a d o n o r q a s i d a g i
q o n l i o ‘s m a y i r i n g l a g a n d a
D u g l a s
b o lshlig‘ini o c h is h u c h u n o r q a k o lp o to m iy a si o ‘tkaziIadi.
254

---

O r q a k o lp o to m iy a s id a n a w a l o r q a g u m b a z p u n k siy a qilinib, 
u y e r d a yiring yoki q o n t o ‘p l a n g a n - t o ‘p la n m a g a n lig i bilib 
o lin a d i. O rq a g u m b a z ingichka t r o a k a r bilan p u n k s iy a qilin a d i, 
t r o a k a r orq a li suyuqlik y a x s h iro q s o ‘rilib chiqishi (aspiratsiya) 
u c h u n u n g a shpris u la n a d i.
14-BOB.
JINSIY YO‘L BILAN YUQADIGAN 
KASALLIKIAR
J in s iy y o ‘I bilan yu q ad igan k asa llik la rn in g turlari
Jin s iy y o ‘l bilan y u q a d ig a n kasalliklar (JY B Y K ) jin s iy y o i
infeksiyalari (JY I) d e g a n d a quyidagi 4 xil infeksion kasalliklar 
t u s h u n ila d i:
1) jin siy a 'z o l a r n i z a r a r la n tir u v c h i, jin siy a lo q a y o ‘li bilan 
y u q a d ig a n kasalliklar;
2) jin s iy a lo q a y o ‘li b ila n y u q m a y d i g a n a y o lla r jinsiy 
a ’z o la r in in g in fek sio n kasalliklari, q i n n i n g n o r m a l tlorasini 
ta s h k il q ilu v c h i m ik r o o r g a n i z m l a r n i n g k o ‘pa yishi (b a k te ria l 
v a g in o z va k a n d id o z ) ;
3) r e p r o d u k tiv tra k tla rn i v a b o s h q a a ' z o va sistem alarni 
z a ra r lo v c h i kasalliklar ( V I C H infeksiyasi v a z a x m ) ;
4) t u g ‘u r u q a so r a tla ri va a b o r tla r , b o s h q a g in e k o lo g ik
m u a m m o l a r n atijasida a y o lla r jin siy a ’zolari kasalliklari.
Jin siy y o ‘l infeksiyasi (JY I) va jin siy a lo q a y o ‘li bilan 
y u q a d i g a n kasalliklari B u t u n d u n y o S o g ‘liq n i s a q la s h ta s h -
kilotlari ( B D S S T ) ning d iq q a t m a r k a z id a b o ‘lib, h a r k u n i Yer 
s h a r id a
1 
m i ll i o n g a y a q in J Y B Y K la r r o ‘y x a tg a o lin a d i. 
A y n iq sa, yu q o ri d a r a ja d a fertil yosh d ag i a y o lla r n in g a k u s h e r -
g i n e k o l o g g a m u r o j a a t q ilish i b u m u a m m o l a r n i n g k o ‘la m i 
n a q a d a r kengligini bildiradi. JY I va J Y B Y K tashxisli b e m o r la r
V I C H - in f e k s i y a l a n g a n yoki y u q tir u v c h ila r xavfi y u q o ri g u ­
ru hga kiradi.
0 ‘z b e k i s t o n d a J Y B Y K n i n g k o ‘p a y i s h i g a a s o s iy s a b a b
a h o lin in g tibbiy y o r d a m g a o ‘z v a q tid a m u r o ja a t qilmasligi, 
kasallik p rofilaktikasi h a q id a t u s h u n c h a g a ega em asligi va 
b ir la m c h i tibbiy m u a ssa sa la rd a sifatli y o r d a m k o krsatm asligidir. 
B u n d a n ta sh q a r i, J Y B Y K , JYI tashxisi b ilan k o 'p g i n a ay o llar 
z a r u r tibbiy y o r d a m o lolm asliklari sababi q u y id ag ich a :
— e r k a k va a y o lla r d a k a sa llik n in g b elgilarsiz k ec hishi 
(70% a y o llard a, 30% erk a k la rd a );
255

---

— m a ’lu m s i m p to m , belgilar p a y d o b o ‘lg a n d a h a m b e m o r
in fe k s io n k a s a llik k a c h a lin g a n lig i h a q i d a t u s h u n c h a g a ega 
boMmaganligi u c h u n a h a m i y a t berm asligi ( h a tt o a y r im ay o llar 
bu belgilarni tabiiy h o i d e b bilishadi).
J Y I, JY B Y K la r g a g u m o n i b o r - u , a m m o tibbiy m u a s s a - 
salarga quyid ag i s a b a b la r b o ‘y ic h a m u r o ja a t q ilishm aydi:
— J Y I , J Y B Y K a s o r a t i n i n g o q i b a ti n a q a d a r o g ‘irligi 
h a q id a t u s h u n c h a g a eg a em asligi;
— klin ik a g a m u r o ja a t qilishga uyalishi;
— J Y B Y K tashxisi j a m i y a t d a y o m o n o tliq q a egaligi;
— tib b iy m uassa sa la rg a kela olm aslik;
— m o d d i y j i h a t d a n d a v o la n is h g a q u rbi yctm aslik.
Jin siy y o ‘l bilan y u q a d ig a n kasalliklar y a q in v a q tla r g a c h a
„ ta n o s il k a sa llik la ri"
n o m i b ila n a t a l a b k elin d i. S o g ‘liqni 
saqlash ta sh k ilo ti tasnifiga m u v o fiq jin s iy y o ‘l bilan y u q a d ig a n
kasalliklar r o ‘yxati q u y id ag ich a :
1. B akterial vaginoz.
2. K a n d id o z .
3. T r ix o m o n io z .
4. G e p a t it B.
5. G e n it a l gerpes.
6. Z a x m .
7. S o ‘zak.
8. C h o v g ra n u le m a s i ( D o n o v a n o z ) .
9. I c h a k infeksiyalari.
10. V e n e rik lim f o g ra n u le m a .
11. 
Q o v biti.
12. 
K o n ta g io z m ollusk.
13. 
G o n o k o k k a l o q a d o r m a s
uretrit.
14. O 't k i r u re tr a l s in d ro m .
15. 
O rttirilg a n i m m u n i t e t tanqisligi s in d r o m i ( O I T S ) .
16. Intra ep itelia l servikal neoplaziya.
17. 
U ro g e n ita l x lam id io z .
18. S ito m a g a lo v ir u s infeksiyalari.
19. 
Q o ‘tir.
20. 
S h a n k ro id .
21. K ich ik c h a n o q a ’z o la r n in g yalligManish kasalliklari. 
Y u q o r id a q a y d etilgan k a sa lliklarning h a m m a s i jin s iy y o ‘l
b ilan y u q a d i g a n k a sa lliklar b o ‘lib, jin siy a ' z o l a r va siydik 
y o ‘llarini z a ra rla y d i. 
Bu k a sa llik la rn in g o ‘ziga x o s t o m o n i
256

---

s h u n d a k i, u la r e n d i b o s h la n ib k e la y o tg a n d a u n c h a belgi b e r- 
m a s d a n , z i m d a n avj olib b o ra d i.
J in siy y o ‘l bilan y u q a d ig a n kasalliklarga u c h r a g a n b e m o r -
larni d av o lash quyid ag ilarg a asoslanadi:
— d ia g n o s tik vositalar;
— x o d im la r n i m a x su s ta y yorla sh;
— q ish lo q sh ifo k o rlik p u n k tla ri ishini b e m o r la r n i a n iq la s h , 
d av o lash v a ularga m a s la h a t b e r a d ig a n qilib tashkil etish;
— b e m o r la r n i a n tib io tik la r bilan t o ‘g bri d a v o la b b o ris h va 
b u p r e p a r a tla r n in g d o r ix o n a la r d a b o ‘lishini t a ’m in la sh .
T ib b iy x o d im q u y id ag ilarn i bilishi lozim:
— o d a m n i n g o ‘ziga x o s y u ris h -tu ris h i q a n d a y x atarg a olib 
k e lishini;
— jin s iy y o ‘l b ila n y u q a d ig a n k a sa lliklarning a lo m a tla ri
va belgilarini;
— a h o l i n i n g m a z k u r g u r u h i o r a s id a jin s iy y o ‘l b ila n
y u q a d ig a n k a sa lliklarning qaysi biri k o 'p r o q u c h r a s h in i;
— jin siy y o ‘l bilan y u q a d ig a n kasalligi b o r d e b
g u m o n
q ilin g a n kishini tek sh irib k o ‘rishi va o ‘tk a z ilg a n a n a liz natija- 
lariga 
q a r a b u n g a t o ‘g ‘ri b a h o berishni.
Jin s iy y o ‘l bilan y u q a d ig a n k asa llik lar skrin in g i orqali 
quyidagi savollarga ja v o b to p ish zarur:
1. 
S izda q i n d a n a jra lm a la r kelib tu ra d im i?
2. S o ‘nggi yilda jin siy j i h a t d a n , y a ’ni jin siy a ’z o la r d a yara 
p a y d o b o ‘lgani yoki terisi z a ra rla n g a n in i k u z a tg a n m isiz ?
3. S iz n in g ju ftin g iz jin s iy a ’z o la r in in g b ir o r - b ir illati b o r- 
ligi, m a s a la n , u r e tr a d a n a jra lm a kelib tu rish i yoki qovdagi 
lim fa tu g u n la r in in g sh ish ib qolishi tufayli s o bnggi u c h oy 
d a v o m i d a d a v o la n g a n m i? D a v o la n g a n b o ‘lsa, q a n d a y kasal- 
lik d an d a v o la n g a n ?
4. S iz n in g ju ftin g iz b o s h q a kishilar b ila n y a q in lik qilishi 
m u m k i n m i ?
5. Q ila y o tg a n ishingiz — siz n in g kasbingiz s izd a yoki 
ju f tin g iz d a jin siy y o ‘l b ila n y u q a d ig a n kasalliklar p a y d o b o ‘lish 
xavfini t u g ‘d ira d im i?
6. S o ‘nggi ikki oy d a v o m id a o ‘z ju f tin g iz d a n b o s h q a kishi 
b ila n yaq in lik q ilganm isiz ?
7. 0 ‘z in g iz d a jin siy y o ‘l bilan y u q a d ig a n kasalliklar b o r
d e b g u m o n qilasizm i?
Q u y id a q i n d a b o l a d i g a n a jra lm a la r s x e m a tik ta rz d a kelti- 
rilgan.
17 — G i n e k o l o g i y a
257

---

Q in d a g i a jra lm a la r
J Y B Y K
x a v f i
y o ‘q
J Y B Y K
x a v f i
b o r
4
3L
K o ' z g u d a t e k s h i r i s h
\
K o ' z g u d a t e k s h i r i s h
A j r a l m a
y o ' q
Q i n d a n
k o ' p
\ A j r a l m a y o ' q
Q i n d a n
k o ' p
a j r a l m a
k e l a d i
a j r a l m a
k e l a d i
O q i s h
q u y u q ,
i p i r - i p i r a j r a l m a
k e l a d i
B a c h a d o n
b o ' y n i d a n
O q i s h
q u y u q ,
y i r i n g l i
s h i l l i q
a j r a l ­
i p i r - i p i r a j r a l m a
m a
k e l a d i
k e l a d i
f r i x o m o n o z ,
b a k t e ­
G o n o r e y a ,
G o n o r e y a ,
x l a m i d i o z ,
r i a l v a g i n o z
x l a m i d i o z
k a n d i d o z
J u f t i
o g o h l a n t i r i l a d i
G o n o r e y a ,
x l a m i ­
d i o z ,
t r i x o m o n o z ,
b a k t e r i o l o g i k v a g i n o z
7 
k u n d a n
k e y i n
q a y t a t e k s h i r i s h
D a v o k u r s i
y a k u n l a n a d i
S o g ‘a y i s h
y o k i
d i n a m i k a n i n g
y a x s h i l a n i s h i
Y a x s h i
d i n a m i k a n i n g
y o ‘q l ig i
M a x s u s d a v o
m u a s s a s a l a r i g a y u b o r i s h
Q is h lo q sh ifo k o rlik p u n k tla r in in g tibbiy x o d im la ri a h o lig a
jin s iy y o ‘llar o rq a li y u q a d i g a n kasa llik larn in g q a n d a y o q i ­
bati a rga olib kelishi m u m k in lig in i tu sh u n tirish la ri kerak. B u n d a y
o q ib a tla r q u y id a g ila rd a n ib o rat b o i i s h i m u m k in :
— k ic h ik c h a n o q a ' z o l a r i n i n g y a llig ‘la n is h k asa lliklari 
tufayli b a c h a d o n d a n ta sh q a r i h o m ila d o rlik ;
— yiring a r a la s h sh ilim s h iq c h iq ib tu r a d ig a n su ru n k a li 
servisit va b a c h a d o n b o ‘yni e ro ziy asid a b a c h a d o n b o ‘yni raki 
b o s h la n is h xav fin in g m avjudligi;
258

---

— k ich ik c h a n o q s o h a s in in g su ru n k a li o g ‘rib turishi;
— h a y z siklining izd an chiqishi;
— b ep u sh tlik ; d a v o la b boM masa, e r k a k la r d a x la m id iy a va 
s o ‘z a k k a sa llik la ri 2 0 —4 0 % h o l l a r d a v a a y o l l a r d a k ic h ik
c h a n o q o r g a n la rin in g yallig‘lan ish kasalliklari 5 5 —8 5% h o l ­
lard a b e p u s h tlik k a sab a b b o ‘ladi;
— jin siy yoMlarning d av o bilan y o ‘q q ilin m a g a n surunkali 
infeksiyalari o d a m g a g en ital g erp es virusi va V I C H ( O I T S )
y u q ib q olish xavfini oshiradi.
B u n d a n t a s h q a r i , j i n s iy y o ‘lla r in fe k siy a si h o m i l a d o r
a y o lla r d a h o m i la d o r l i k n in g o ‘tis h id a p a to lo g iy a r o ‘y b erish ig a
olib kelad i (b o la tu s h is h , v a q tid a n ilgari t u g l s h , q o rin d a g i 
h o m i l a g a i n f e k s i y a y u q i b q o l i s h i ) .
B u n d a y c h a q a l o q l a r
k o ‘p i n c h a p n e v m o n i y a b ila n o g ‘rib q o la d i, u l a r d a markctziy 
n e rv s iste m a si z a r a r la n is h i, k o ‘zi k o ‘r b o ‘lib q o lis h i, b o la 
ilk g o ‘d a k lik d a v r id a o ‘lib ketish i m u m k in .