|
Учинчидан
, касб-ҳунар коллежларида замонавий тарбия концепциясига
биноан ҳозирги вақтда гап талабаларда маълум шахс сифатларини
шакллантириш ҳақида эмас, балки олий ўқув юртларида уларнинг ўз-ўзини
91
ривожланиши учун энг мақбул шароитлар яратиш ҳақида бориши керак.
Бундай ҳолда тарбия жараѐнини технологиялаштириш ҳақида гапириш
мақсадга мувофиқ эмас. Агар, таълим ўзида ўқитиш ва тарбиялашни жамулжам
этган соҳа сифатида қаралаѐтган бўлса, ―таълимий технология‖ ѐки ―таълим
технологияси‖ атамаларини ишлатиш хато эканлиги ҳақида хулоса чиқариш
мумкин.
Ўқитиш жараѐнини технологиялаштиришга оид тадқиқотлар кўлами
аста-секин камайиб, тадқиқот майдони эса торайиб бормоқда. Бу, хусусан,
олимларнинг якдил фикрга келиш борасидаги ҳаракатлари оқибатида юзага
келмоқда.
Турли
йўналишларда
ўтказилган
дастлабки
тадқиқотлар
натижаларида бирмунча умумий фикрдан ―четланиш‖ рўй беряпти. Қатор
муаллифлар (А.Ф.Талызина, Т. Сакомото, Дж Хартли) бу тушунчани очиб
беришда ишчи вариант сифатида аниқ ва батафсил ѐндашувлардан фойдалана
бошладилар. Шу билан биргаликда ―технология‖ тушунчаси ХХ асрнинг
иккинчи ярмидан бошлаб, жамоатчилик онгига мустаҳкам кириб улгурди
ҳамда илмий ва амалий тафаккурнинг ўзига хос йўналиши бўлиб қолди.
Унинг регулятив таъсири шундаки, у тадқиқотчилар ва амалиѐтчиларни
инсоний фаолиятнинг барча жабҳаларига, шу жумладан таълим соҳасига ҳам
ундайди:
-
жараѐннинг натижавийлигини асослашга рўбарў келиши;
-
фан ва тажрибаларнинг сўнгги ютуқларидан талаб қилинган
натижаларни олишни кафолатлаш учун сафарбар қилиш;
-
фаолиятни интенсив, яъни юқори илмий асосда қуриш;
-
фаолиятнинг мумкин бўлган тузатиш муолажалари сонини камайтириш
учун башоратлаш ва лойиҳалашга асосий диққатни қаратиш;
-
янги ахборот воситаларидан фойдаланиш, эскирган амалларни
автоматлаштириш.
Бошқача қилиб айтганда, технологияланувчанлик инсон фаолиятининг
етакчи тавсифи бўлиб қолди, у таълимий жараѐннинг самарадорлигини,
мақбуллигини, юқори илмийлигини, янги сифат даражасига кўтаришни
англатади.
Умумлашган ҳолда технология одатий ҳол эмас, балки замонавий илмий-
амалий тафаккур усули, деб хулоса қилиш мумкин. У инсоний фаолиятни
тубдан такомиллаштиришга, унинг натижавийлиги, тезкорлиги, техникавий
қуролланганлигини оширишга оид амалий тадқиқотлар йўналишини акс
эттиради. Технология - бу предметли соҳанинг объектив қонунларини юқори
ўлчовда акс эттирадиган ва шу боисдан муайян шароит учун натижаларнинг
ўрнатилган мақсадларга мос келишини таъминлайдиган фаолиятдир.
Технология (жараѐн сифатида) учта белги билан тавсифланади:
-
жараѐнни ўзаро боғлиқ босқичларга тақсимлаш;
-
изланаѐтган натижа (ўрнатилган мақсад)га эришишга қаратилган
ҳаракатларни мувофиқли ва босқичли бажариш;
-
қуйилган мақсадларга мос натижаларга эришишнинг зарурий ва етакчи
шарти ҳисобланган технологик муолажа ва амалларни бажаришнинг аҳамият
касб этиши.
92
Ўқув жараѐнида педагог танлаган шакл, метод ва ўқитиш воситалари
таълим олувчилар билан ўзаро ҳаракат тизими ѐрдамида аниқланади. Агар
дарҳол зарурий дидактик натижани олиб бўлмаса, унда методиканинг (масалан,
бирмунча такомиллашган ўқитиш воситалари, методик усуллар ва бошқаларни
қўллаш) кўрсаткичларини тузатиш ва ойдинлаштириш босқичини амалга
ошириш керак бўлади. Бу жараѐн ташхисли мақсадларга эришиш нуқтаи
назаридан мақбул ўқитиш методикасининг топилиши билан тугалланади. Агар
у кўп марта қайта такрорланса, ўқитувчига педагогик амалиѐтда олдиндан
башоратловчи ва лойиҳаловчи натижаларни олиш имкониятини беради. У
пайтда методика ҳақида эмас, балки ўқитиш технологияси ҳақида гапириш
мумкин бўлади.
Технологик даражадаги ўқитувчи фаолиятининг мезонлари сифатида
қуйидагиларни илгари суриш мумкин.
–
аниқ ва ташхисли берилган мақсадларнинг мавжудлиги, яъни
тушунчалар ва амалларни кутилаѐтган ўқитиш натижаси сифатида таълим
олувчининг фаолиятидаги мақсадга эришишни ташхислаш усулларининг
тартибли ўлчанадиган ҳолатда кўрсатилиши;
–
ўрганилаѐтган мазмунни билиш, амалий масалалар, мўлжалли асослар ва
уларни ечиш усулларининг тизимли кўринишида тақдим этилиши;
–
мавзулар (материаллар, касбий функциялар тўплами ва ҳ.к) ни етарлича
қатъий кетма-кетлиги, мантиқийлиги, босқичлилиги мавжудлиги;
–
ўқув жараѐнининг ҳар бир босқичида иштирокчилар ўзаро ҳаракат
усулларининг кўрсатилиши;
–
ўқитувчининг энг мақбул (ўқув жараѐнининг натижавийлиги нуқтаи
назаридан) ўқитиш воситаларидан фойдаланиши;
–
ўқитувчи
ва
таълим
олувчилар
фаолиятининг
мотивацион
таъминланиши, бу жараѐнда уларнинг шахсий-касбий функцияларининг
намоѐн бўлиши (эркин танлаш, креативлик, баҳслашув, ҳаѐтий ва касбий
маъно);
–
ўқитувчининг ижодий фаолияти чегарасини андозали қоидалардан
мумкин бўлган четга чиқишининг кўрсатилиши.
Замонавий таълим стратегиясини нафақат мавжуд бўлган ижтимоий
технологияларга хизмат кўрсатишга қодир, балки меъѐрий фаолият чегарасидан
чиқиб кетишга, инновацион жараѐнларни амалга ошира оладиган мутахассис
шахсини ривожлантириш ва ўз-ўзини ривожлантириш ташкил этади. Бу
стратегия шахсий-ривожланувчан ва касбий йўналтирилган ўқитиш
технологиялари устуворлигида ўрта махсус касб-ҳунар таълими ўқув жараѐни
мазмуни ва шаклларининг жиддий йўналишларида амалга оширилади.
Уларнинг самарадорлик меъѐри қуйидаги саволлар воситасида
ифодаланади:
1.
Бу технологияларда инсон ўзининг хилма – хил субъективлиги билан
нечоғлиқ гавдалантирилмоқда?
2.
Унинг тавсифий, мантиқий ва психологик хусусиятлари қандай
ҳисобга олинадими?
3.
Уларни ривожлантириш ѐки юксалтириш истиқболлари қандай?
93
Юқоридагилардан касб-ҳунар коллежларида ўқитиш технологиясига
қўйилган талаблар келиб чиқади: таълим олувчиларнинг шахсий сифатларини
ҳисобга олиш, мақбуллик, дидактик принципларга зид келмаслик,
талабаларнинг билиш фаолиятини фаоллаштиришга йўналтирилганлиги.
Шундай қилиб, ўқитиш технологиясини ишлаб чиқариш асосида таълим
олувчиларнинг юқори самарали ўқув фаолиятини ва ўқитувчининг бошқарув
фаолиятини лойиҳалаштириши ѐтади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
