М. Ф. Хакимова н. Х. Лутфуллаева

 
1.4. Касб таълимнинг асосий тамойиллари 
Таълим тамойиллари педагогнинг фаолиятини ва талабалар томонидан 
илмий билимларнинг ўзлаштирилиши, тегишли кўникма ва малакалар хосил 
қилишнинг асосий қонун ва йўл-йўриқларини ўз ичига олади. Шу билан бир 
вақтда таълим тамойиллари ҳар иккала фаолиятнинг яъни педагог ва талаба 
томонидан ўз олдига қўйилган вазифаларни муваффақиятли амалга ошириш 
имкониятини берадиган бир қанча талабларни ҳам умумлаштириб беради. 
Шунга кўра таълим қоидалари ўқитишнинг энг муҳим масалаларини назарий ва 
амалий жиҳатдан тўғри ҳал қилишнинг асосий негизи ҳисобланади. 
Таълим тамойиллари деб,
умуминсоний тарбиянинг мақсад ва 
вазифаларини амалга оширишга қаратилган ўқиш ва ўқитиш жараѐнларининг 
йўналиши талабалар томонидан илмий билимларнинг ўзлаштирилиши, билим 
ва малака ҳосил қилишнинг асосий қонун ва қоидалари йиғиндисига айтилади. 
Инсон вужудга келибдики, ўз фарзандига билганларини ўргатиш, ўзи эга 
бўлган билим, малака ва кўникмаларини кейинги авлодга ўтказиш даставвал 
англанмаган ҳолда бўлса-да мавжуд эди. Бу яшаш учун кураш қонунидан келиб 
чиқиб, яшашнинг зарурий шарти ҳисобланган. Жамият ривожланар экан, 
авлоддан-авлодга ўтказиш лозим бўлган билимлар ҳажми ҳам ортиб борди. 
Билимлар, эгаллаш лозим бўлган малака ва кўникмалар мураккаблашиб борди. 

---

21 
Бу жараѐн олимлар томонидан таҳлил қилиниб аста-секин маълум қоидалар 
ишлаб чиқилди. 
Таълим жараѐнини чуқур ўрганган олимлардан бири қомусий олим Абу 
Райҳон Беруний (973-1048) илмий билимларни эгаллаш йўллари, усуллари 
ҳақида шундай фикрларни билдиради. Ўқув жараѐнида педагог қуйидаги 
қонуниятларга: 

талабанинг зериктирмаслиги; 

билим беришда турлиликка асосланиши; 

узвийликка, изчилликка риоя қилиши керак. 
Беруний янги мавзуларни қизиқарли, асосан кўргазмали баѐн этиш 
самарали натижалар беришини ҳам таъкидлайди. 
Абу Али Ибн Сино (980-1037) билим олишда ѐшларни ўқув муассасасида 
ўқитиш зарурлигини қайд этар экан, таълимда қуйидаги томонларга риоя этиш 
зарурлигини таъкидлайди: 

талабага билим беришда бирданига китобга банд қилиб қўймаслик; 

ўқитишда жамоа бўлиб, ўқув муассасасида ўқитишга эътибор бериш; 

билим беришда талабаларнинг майлини, қизиқиши ва қобилиятини 
ҳисобга олиш; 

ўқитишни жисмоний машқлар билан қўшиб олиб бориш. 
Ушбу ишлаб чиқилган қоидалар таълимда мустаҳкам ўрин эгаллай 
бошлади. 
Шундай қилиб, таълим тамойиллари асрлар оша сайқал топиб борди. 
Албатта дидактика тамойиллари ҳар бир даврнинг ўзига хос бўлган 
хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ўзгариб боради. Чунки таълим 
тамойиллари жамият ва давлат олдида турган улкан вазифалар асосида 
белгиланади. Таълим (ўқитиш) жараѐни мураккаб ҳамда кўп қирралидир. Унда 
педагог ва талабалар фаол иштирок этадилар. Бу жараѐннинг муваффақиятли ва 
самарали натижаси таълим жараѐнининг қонун қоидалари, яъни таълимга 
қуйилган дидактик талабларга қай даражада амал қилишларига боғлиқ. 
Кейинги йилларда таълим қоидаларини ўрганиш уларни таҳлил қилиш ва 
мукаммаллаштириш устида иш олиб борилмоқда. Таълим қоидаларини 
тизимлаштириш масаласи ҳам доимо фаол масала бўлиб келган. 
Бугунги кунда касбий педагогика ҳамда махсус фанларни ўқитиш 
методикаси фани қуйидаги