M e t r o L o g I y a V a s t a n d a r t L a s h t I r I s h

(4.1)
64

---

H ajm schyotchiklarining ishlash prinsipi suyuqlik yoki gaz 
oqimi muayyan m iqdoiga — porsiya (doza) larga bo ‘linib sariflanishi 
va bu porsiyalar sonini hisoblash yo'li bilan sarflanayotgan m o d d a 
m iqdorini aniqlashga asoslanadi.
S arfla n a y o tg an p o rsiy a la r so n in in g yigMndisi h is o b la sh
mexanizmi yordam ida aniqlanadi. H ajm schyotchiklari asosan toza, 
m exanik aralashm alarsiz b o'lgan suyuqlik va gazlar m iq do rin i 
o 'lch ash ga m o'ljallangan. U lam ing asosiy afzalliklari o 'lc h a sh
xatoligining kichikligi va o'lchash diapazonining kattaligidir.
Tuzilishiga k o 'ra hajm schyotchiklari ovalsim on sh estem ali, 
rotatsion, porshenli, diafragmali, barabanli va boshqa xil turlarga 
bo'linadi.
S uyuq m o d d a la r m iq d o rin i o 'lc h a s h u c h u n o v a lsim o n
shestemali va porshenli schyotchiklar keng qo'llaniladi. 4.1-rasm da 
ovalsimon shestem ali schyotchikning prinsipial sxemasi ko'rsatilgan. 
Shestemyalar oqimning kirishiga ko'ra bir-birini ketm a-ket harakatga
devori bilan cheklangan suyuqlikning m uayyan hajm i chiqarib 
yuboriladi. S h estem aning b ir m arta to 'iiq aylanishida sch y o tch ik
o'lchov kam erasining hajmi yig'indisiga teng bo'lgan to 'rtta m a ’lu m
hajm dagi suyuqlik oqib o 'tadi. S chyotchikdan o 'tg an suyuqlik 
m iqdori shestem alam ing aylanishlar soniga k o 'ra aniqlanadi: 
1
holatda suyuqlik o 'n g shestem ani soat strelkasi harakati yo'nalishida 
aylantiradi, o 'n g shestem a o 'z navbvtida chap sh estem an i so at 
strelkasi harakati yo'nalishiga 
qarshi aylantiradi. Bu holatda 
o 'n g shestem a suyuqlikning
I qismini chiqarib tashlaydi,
II h o latd a chap shestem a 
suyuqlikning y angi 2 -q is- 
m ini chiqaradi, o 'n g shes- 
te rn a esa a w a l ch iq arilg an
1 -q is m n i s c h y o tc h ik n in g
chiqishiga uzatadi. Ish paytida
aylantiruvchi m o m en t ikkala