M. Dáwletov, e. Dáwenov, D. SeyDUllAevA

§18.  Bir  bàs  àǵzàlı  gáp  hàqqındà  túsinik
84-shınıǵıw.  Gáplerdi  oqıń.  Bàs  àǵzàlàrdıń  gáp  quràmındà 
qatnasıp  yàki  tolıq  qatnaspày  kelgenin  ànıqlàń.  Bàs  àǵzàlàrı 
tolıq  qàtnàsqàn  gáp  penen  tolıq  qàtnàspàǵàn  gáptiń  qàndày  gáp 
bolàtuǵının  joqàrıdàǵı  temàǵà  qàràp  túsinik  beriń.
http://eduportal.uz

---

63
1. Emlewxànàdàn  quwànıp  shıqtım.  Dálizdegi  àynàǵà 
qàràp  edim,  betimde  hesh  dàq  joq.  Tulà  boyım  jep-jeńil, 
hesh  jerim  àwırmàydı.  Qàytà  semirip  ketippen.  Ràxmet 
doktorlàrǵà.  2. Úyge  kelgen  soń  júregim  àlıp-ushıp,  hesh 
jerde  turǵım  kelmedi.  3. Kókte  quyàsh  jàrqıràp  tur.  Kún 
jıllı.  Atızdà  jońıshqàlàrdıń  gúzgi  kórpe  bolıwǵà  qàràǵàn 
máháli.  (Ó.X.)  4. Úlken  àltı  qànàtlı  úy.  Bılàyınshà,  shàrwà 
tili  menen  àytqàndà,  àq  otàw.  Aldı  bàstırmà.  Artqı  shiy 
túriwli.  Tór  bette  eki-úsh  àdàm  sóylesip  otır.  (Ó.X.)
Jày  gápler  bàs  àǵzàlàrdıń  tolıq  qatnasıwı  hám 
qàtnàspàwınà  qàrày  eki  bàs  àǵzàlı  hám  bir  bàs  àǵzàlı 
bolıp  ekige  bólinedi.
Eki  bàs  àǵzàlı  gápler  bàslàwısh  hám  bàyànlàwısh-
tıń  qàtnàsınàn  dúziledi.  Al,  bir  bàs  àǵzàlı  gáplerdiń 
quràmın  tek  bir  bàs  àǵzà  dúzedi.  Mısàlı:  1. Gúz  bàs-
làndı.  2. Tereklerdiń  jàpıràqlàrı  sàrǵàyà  bàslàdı.
Bul  gáplerde  bàslàwısh  (gúz,  jàpıràqlàr)  hám  bàyàn-
làwısh  (bàslàndı,  sàrǵàyà  bàslàdı)  tolıq  qàtnàsıp,  eki 
bàs  àǵzànıń  quràmınàn  dúzilgen. 
Bir  bàs  àǵzàlı  gáplerdiń  bàs  àǵzàlàrı  feyil  hám 
àtàwısh  sózlerden  bolàdı.  Mısàlı:
1. Dàlàǵà  shıqtım.  Bulàrǵà  qàrày  beriwge  tońıp 
kettim.  Ishke  kirdim.  (S.S.)  Onıń  ele  bàqlày  beriwi, 
ànıqlày  beriwi  kerek.  (S.S.)
Bul  gápler — feyil  bir  bàs  àǵzàlı  gápler.  Bulàrdıń 
bàs  àǵzàsı  feyiller  àrqàlı  bildirilgen.
2. Melshiyip  jàtırǵàn  jàziyràlıq.  (S.S.)  Tún.  Avgust 
àyı.  Íssı  quyàshlı  kún.  Terim  wàqtı.  (Ó.A.)
Bul  gápler — àtàwısh  bir  bàs  àǵzàlı  gápler.  Bulàrdıń 
bàs  àǵzàsı  àtàwısh  sózlerden  bolǵàn.
Bir  bàs  àǵzàlı  gápler  keńeytilmegen  hám  keńeytil-
gen  gáp  túrinde  dúziledi.  Mısàlı:  1. Tún.  Màrt  àyınıń 
àqırı.  Kúndizgi  sààt  úshtiń  shàmàsı.  (Aybek)  2. Tàstày 
túnek  qàràńǵı.  Keń  sàhrà  dàlà.  Aspàndı  torlàǵàn  qàrà 
bult.  (J.A.)
Bir  bàs  àǵzànıń  quràmınàn  dúzilgen  jay  gáplerge