M abduraimova, N. Abdullaeya

7.2
 
Sug’urta tashkilotining aylanma mablag’lari uning o’ziga xos 
xususiyatlari 
Sug'urta 
mamlakatimiz 
iqtisodiyotining 
eng 
jadal 
rivojlanayotgan 
sohalaridan biridir. Boshqa har qanday xo'jalik yurituvchi subyektlar singari 
sug'urta tashkiloti ham ma'lum bir resurs potentsialiga ega, ular asosan sug'urta, 
investitsiya va moliyaviy operatsiyalar natijasida shakllangan. 
Sug'urta tashkiloti faoliyatining moliyaviy natijasi - sug'urtalovchining foyda 
yoki zarar ko'rinishidagi hisobot davridagi iqtisodiy natijasi bo'lib, u biznesning 
ham miqdoriy, ham sifat jihatidan muvaffaqiyati yoki etishmovchiligini aks 
ettiradi. Moliyaviy natija (foyda yoki zarar) sug'urta kompaniyasining 
samaradorligining umumlashtirilgan mutlaq ko'rsatkichidir. U sug’urtalovchining 
xarajatlar 
va 
daromadlarini 
taqqoslash 
orqali 
aniqlanadi. 
Sug’urta 
35
O'zbekiston Respublikasining “Sug’urta faoliyati to’g’risidagi Qonuni”2002 yil 5 aprel 

---

157 
kompaniyalarining moliyaviy natijasining shaklining umumiy modeli 1-rasmda 
ko’rsatilgan. 
1-rasmdagi ma'lumotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, sug'urta tashkilotlarida 
sug'urta faoliyatining yakuniy moliyaviy natijalarini shakllantirishning o'ziga xos 
xususiyatlari mavjud. Maxsus hisob-kitoblar asosida moliyaviy natijalar miqdorini 
aniqlashdan oldin sug'urta zaxiralariga ajratmalar miqdori va sug'urta zaxiralaridan 
foydalanish miqdori aniqlanadi. Shuning uchun, sug’urta faoliyatini amalga 
oshirishda moliyaviy natijalar 2 ta asosiy elementni o’z ichiga oladi: 
-
sug’urta operatsiyalariga bog’liq bo’lmagan daromadlar (xarajatlar); 
-
sug'urta operatsiyalari bilan bog’liq daromadlar (xarajatlar). 
Albatta, bozor munosabatlari sharoitida sug’urta kompaniyalari zararlarni 
qoplash bilan birgalikda maksimal darajada foyda olishga ham harakat qiladi. 
Biroq, foyda olishning o'zi maqsad emas, chunki sug'urta tashkilotlari milliy 
daromadni yaratibgina qolmay, balki uni taqsimlashda ham qatnashadilar. Yakuniy 
moliyaviy 
ko'rsatkichlarning 
asosiy 
qismini 
investitsiya 
va 
moliyaviy 
operatsiyalardan keladigan daromad egallashi kerak. Sug’urta rezervlari 
vaqtinchalik bo’sh turgan mablag’ hisoblanib, investitsion faoliyatdan daromad 
olish manbasi hisoblanadi. 
Bu daromad quyidagi imkoniyatlarni beradi: 
-
sug’urta qoplamalarini o’z vaqtida to’lanishiga; 
-
sug’urta javobgarligini kengayishiga; 
-
sug’urta tariflarini kamayishiga. 
Investitsion daromadlar ba’zi sug’urta turlari bo’yicha sug’urta rezerv 
tanqisligida zararni qoplash manbasi bo’lib xizmat qiladi. 
Shunga qaramay, sug'urta biznesining o'ziga xos xususiyatlari iqtisodiy 
faoliyatning yakuniy moliyaviy natijasini belgilaydigan asosiy ko'rsatkichlarning 
tarkibi, tuzilishi va tarkibiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. 
Sug'urta kompaniyalari faoliyatining moliyaviy natijalarini aniqlash uning 
xizmatlarining o'ziga xosligi va xilma-xilligi tufayli murakkablashadi. Sug'urta 
kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot bu moliyaviy xizmat bo'lib, 

---

158 
uning mohiyati polis egasining riskini moliyalashtirishdir, ya’ni ushbu xavf paydo 
bo'lganda 
ma'lum 
miqdordagi 
naqd 
pul 
bilan 
ta'minlashdan 
iborat. 
Sug'urtalovchining faoliyati inversiya tamoyiliga asoslanadi. “Inversiya - o’rin 
almashish” degan ma’noni anglatadi. Sug'urtalashda “inversiya”- sug'urta 
xizmatini to'lash, sug'urta qoplamasini taqdim etishdan oldin sodir bo’lish faktidan 
kelib chiqadi. 
Sug’urta kompaniyalarining yakuniy moliyaviy natijasini shakllantirishning 
buxgalteriya modeli 2-rasmda keltirilgan. Sug’urtalovchilar faoliyatining yakuniy 
moliyaviy natijasi.