M abduraimova, N. Abdullaeya

Rasm 1. Sug'urta tashkilotining moliyaviy natijalarini shakllantirish modeli 
Sug'urtalovchilar faoliyatining yakuniy moliyaviy natijasi sug'urta va boshqa 
investitsiya va moliyaviy operatsiyalardan keladigan daromadlardan iborat bo'lib, 
ushbu operatsiyalar bo'yicha xarajatlar miqdori kamayadi. 
Sugʼurta tashkilotlarining xarajatlar tarkibi Oʼzbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan 
"Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda 
Sug'urta 
zaxiralarining 
kamayishi 
bilan bog'liq 
daromadlar 
Komission 
to’lovlar 
(tantemalar
) 
Ishlab topilgan 
sug’urta 
mukofotlari 
Qayta 
sug'urtalovchilarning 
to'langan sug'urta 
to’lovlari 
miqdoridagi ulushi 
Investitsion va 
boshqa 
daromadlar 
Sug’urta tashkilotlari daromadlari 
Sug’urta tashkilotlari xarajatlari 
Soliqqa tortilguncha foyda 
(taqsimlanmagan daromad
) 
Daromad solig’i 
Sof foyda (qoplanmagan zarar) 
Qayta sug’urta, 
qo’shib 
sug’urtalash va 
sug’urta 
shartnomalari 
bo’yicha to’lovlar 
Investitsion va 
boshqa xarajatlar 
Ish-yuritish 
xarajatlari 
Da'volarni hal qilish 
xarajatlari
Sug’urta brokerlari va 
sug’urta agentlariga 
komission to’lovlar 
Sug'urta zaxiralarini 
ko'paytirish bilan bog'liq 
xarajatlar
- 

---

159 
moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi toʼgʼrisida"gi Nizomga (Oʼzbekiston 
Respublikasi Qonun hujjatlari toʼplami, 1999 y., 2-son, 9-modda) muvofiq 
belgilanadi, bunda sugʼurta xizmatlarining tannarxi tarkibiga qoʼshimcha (maxsus) 
xarajatlar kiritiladi:

sugʼurta qilish (birgalikda sugʼurta qilish) va qayta sugʼurta qilish 
shartnomalari boʼyicha sugʼurta tovonlarining toʼlovlari summasi (xususan, 
sugʼurta tashkilotiga tegishli ulush);

sugʼurta holatlari boʼyicha tartibga solish hamda toʼlov bilan bogʼliq 
boʼlgan xarajatlar;

sugʼurta qilingan mulkning baxtsiz hodisaga duch kelishi, yoʼqotilishi yoki 
shikastlanishini ogohlantirish boʼyicha moliyaviy chora-tadbirlar zaxirasiga 
boʼladigan ajratmalar;

qayta sugʼurta qilish operatsiyalari boʼyicha hisoblab chiqilgan vositachilik 
mukofotlari va tantʼemalar.
Sugʼurta tashkilotlarining daromadlari tarkibi Oʼzbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan 
"Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda 
moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi toʼgʼrisida"gi Nizomga (Oʼzbekiston 
Respublikasi Qonun hujjatlari toʼplami, 1999 y., 2-son, 9-modda) muvofiq 
belgilanadi, bunda sugʼurta xizmatlarining sotishdan olingan sof tushum 
quyidagicha aniqlanadi:

bevosita sugʼurta qilish va birgalikda sugʼurta qilish boʼyicha 
mukofotlarning (xususan, birgalikda sugʼurta qilish shartnomasida belgilangan 
sugʼurtalovchining ulushi) qayta sugʼurta qilishga berilgan shartnomalar boʼyicha 
sugʼurta mukofotlari (badallari) chiqarib tashlangan holdagi umumiy summasi;

qoʼshuv qayta sugʼurta qilishga olingan shartnomalar boʼyicha sugʼurta 
mukofotlari; qoʼshuv/ayiruv ishlanmagan mukofot zaxirasi (keyinchalik matnda - 
IMZ) oʼzgarishining qayta sugʼurtalovchilarning IMZdagi ulushiga tuzatish 
kiritilgan natijasi;

---

160 

qoʼshuv/ayiruv bayon qilingan, biroq tartibga solinmagan zararlar zaxirasi 
(keyinchalik matnda - BQZZ) oʼzgarishining qayta sugʼurtalovchilarning 
BQZZdagi ulushiga tuzatish kiritilgan natijasi; 

qoʼshuv/ayiruv sodir boʼlgan, biroq bayon qilinmagan zararlar zaxirasi 
(keyinchalik matnda - SBQZZ) oʼzgarishining qayta sugʼurtalovchilarning 
SBQZZdagi ulushiga tuzatish kiritilgan natijasi;

qoʼshuv/ayiruv hayotni sugʼurta qilish boʼyicha zaxiralar (keyinchalik 
matnda - HZ) oʼzgarishining qayta sugʼurtalovchilarning HZdagi ulushiga tuzatish 
kiritilgan natijasi;

qoʼshuv/ayiruv 
boshqa 
texnik 
zaxiralar 
oʼzgarishining 
qayta 
sugʼurtalovchilarning tegishli zaxiralardagi ulushiga tuzatish kiritilgan natijasi; 

qoʼshuv sugʼurta agenti, brokeri, vositachisining xizmat koʼrsatganligi 
uchun hisoblab chiqarilgan vositachilik haqlari va boshqa mukofot pullari;

qoʼshuv qayta sugʼurta qilishga berilgan shartnomalar boʼyicha hisoblangan 
vositachilik mukofotlari;

qoʼshuv syurveyer va avariya komissari-adjasterning xizmat koʼrsatganligi 
uchun mukofot pullari;

qoʼshuv bevosita sugʼurta xizmatlarini koʼrsatishdan olingan boshqa 
daromadlar.
Sugʼurtalovchilarning moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlari tarkibiga 
investitsiya faoliyatidan olingan daromadlar, shu jumladan sugʼurta zaxiralarini 
investitsiya qilishdan olingan daromadlar ham kiritiladi.