M a V z u : r I v o y a t

Rivoyat
Rivoyatlar afsonalardan hayot haqiqatiga anchayin yaqinligi bilan farq qiladi. Agar afsonalar to'laligicha ajdodlarimiz tomonidan o'ylab topilga to'qima hikoyalardan iborat bo'lsa, rivoyatlar hayotda ro'y bergan qandaydir tarixiy voqealarga asoslanadi. Ular mazmunan afsonalardan deyarli farq qilmaydi, ammo bu asarlar zaminida aniq tarixiy dalil ildizi mavjud bo'ladi. Rivoyatlarning o'ziga xosligini ana shu xususiyat bilan izohlash mumkin. Bu asarlar ko'pincha sodir bo'lgan tarixiy voqea ishtirokchisi tomonidan yozib qoldiriladi yoki aytib beriladi. Ajdoddan avlodga meros sifatida o'tib bizgacha yetib keladi. Shuning uchun rivoyatlar o'tmish voqealari haqida bizga ma'lumot berishi bilan qiziqarlidir. Ularda tariximiz sahifalari, mashhur allomalar hayotidan lavhalar, mardlarning jasurligi, ayrim joy nomlarining paydo bo'lishi o'z aksini topadi.

Rivoyatlar ham afsonalar kabi mazmunan ayrim turlarga bo'linadi. Rivoyatlar mazmunini tarixiy shaxslar hayoti va o'rin-joy nomlari bilan bog'liq asarlar tashkil etadi. Tarixiy rivoyatlarda xalqirning ozodligi uchun jonini fido qilib kurashgan mardu maydon farzandlar jasorati yoki o'zining manfaati yo'lida butun yurtdoshlarini dushman qo'liga tutib bergan xoinlaming xiyonati hikoya qilinadi. Bu bilan xalq mard jasorati ham, xoinning xiyonati ham unutilmasligini ta'kidlgandek bo'ladi. Bu shaxslar o'z vatanlarini ichki va tashqi dushmanlardan himoya qilishda biz uchun haqiqiy ibrat bo'la oladilar. Agar bugungi kunda har bir yurtdoshimiz Vatanimizni ana shunday go'zal insonlar kabi sevsa, yurtimiz zavol ko'rmaydi. Rivoyatlarni yaratishdan, avlodlarga meros qilib oldirishdan nazarda tutilgan maqsad ham shunday niyat bilan belgilanadi.

O'zbek xalqi orasida Imom Buxoriy, Beruniy, Burhoniddin Marg'iloniy, Ibn Sino, Ulug'bek, Navoiy kabi buyuk allomalar haqida yaratilgan o'nlab rivoyatlar hamon saqlanib kelmoqda.

Rivoyatlar xalq og'zaki ijodini epik turiga kirgan ommaviy janrlardandir.

Ular afsonalardan farqli o'laroq hayotda ro'y berishi mumkin bo'lgan voqea-hodisa asosida yaratiladi.

Rivoyatlar mazmuniga ko'ra tarixiy va toponimik (o'rin-joy nomlari izohi) turlarga bo'linadi.

Bunday asarlar voqeaga guvoh bo'lgan shaxslar tomonidan yozib qoldiriladi yoki avloddan avlodga og'zaki tarzda merosga aylanadi.