M. A. Nurmatova musiqa o’qitish metodikasi

LAD. MAJOR VA MINOR

Tonika va alteratsiya tushunchalarini bilib olgandan keyin, Yevropa musiqasida keng yoyilgan asosiy ladlar - major va minor bilan bevosita tanishishga o’tish mumkin. Dastlab lad tuzilishini o’rib chiqish va esda qoldirish shart emas; bolalarni eshitib olib, major va minor ladlarini ajrata bilishga urgatish muhimdir. Buni ayni bir kuyni turli ladlarda taqqoslab ko’rish yo’li bilan o’rganish osonroq bo’ladi. Har ikkala kuyni doskaga yozib qo’yiladi, o’qituvchi avval major ohangini, keyin minor ohangini kuylashni taklif qiladi:

U bolalarning diqqatini tovush yangrashining farqiga jalb etadi, ikkinchi hoida kuyning birinchi holdagiga nisbatan mayinroq eshitilishini uqtirib o’tadi. Kuylasli pardaning o’zgarishi tufayli shunday eshitiladi.

O’qituvchi ogohlantirib qo’yish niyatida shuni aytish kerakki, odatda, majorni shodiyona, xushchaqchaq lad sifatida, minorni esa hazin, mungli lad sifatida birmuncha soddalashtirib izohlanadi. Bunday tushuntirish uncha aniq emas, chunki jahon musiqa adabiyotida majorda namunalari ozmuncha emas (F.Shopenning b-moll sonatasidagi motam marshining o’rta qismi majorda «Bo садули во огороде» degan quvnoq rus xalq qo’shig’i esa minorda yozilganligini eslaylik.) Shu sababli majorni va minorni ta’riflashda bularning latin tilidagi ma’nosiga asoslanish ma’qul: dur (major) qattiq, moll (minor) esa mayin degan ma’noni bildiradi, shu tufayli major ladi tovushini qattiq, minor ladi tovushini esa mayin tovush deb ta’riflash tavsiya etiladi.

O’qituvchi major va minor haqidagi tasavvurlarni mustahkamlash uchun bolalarga juda xilma-xil mashqlami berishi mumkin:

a) o’qituvchining ijro etadigan kuyini eshitib olib, uning qanday ladda

yozilganini aniqlaydilar;

b) doskaga ikki kuyni(majorda va minorda yaratilgan kuylarni) yozib qo’yiladi,

o’qituvchi bularning birini ijro etadi, o’quvchilar esa qaysi kuy va qanday

ladda yozilganini aniqlaydilar;

v) majorda yoki minorda yozilgan hamda major bilan minorni taqqoslab

ko’riladigan melodiyalarni kuylash;

O’qituvchi o’quvchilarning tabiiy minorni o’zlashtirishlariga qarab ularni garmonik va melodik minor bilan asta-sekin tanishtira boradi. U har qanday yangi materialni ko’p sonli, asosan qo’shiqqa doir mashqlar, shuningdek, sinfda va uyda bajariladigan bir qancha yozma topshiriqlar asosida mustahkamlab boradi.

Bir oz keyinroq (V sinfda) o’quvchilarga major va minor tonliklarining yondoshligi va nomdoshligi to’grrisida tushuncha beriladi.