M. A. Nurmatova musiqa o’qitish metodikasi

ALTERATSIYA BELGILARI. TON VA YARIM TON

Lad va tonikani o’rganishda endigi davr - alteratsiya (o’zgartma) belgilari bilan tanishishdir. Buning uchun sinfda ko’rsatma qurol -fortepiano klaviaturasi (klavishalari)ning katta qilib ishlangan jadvali bo’lishi zarur. O’qituvchi har bir oktavada 7 oq va 5 qora klavisha borligini ko’rsatadi. Bir oq klavishadan ikkinchisigacha bo’lgan oraliq har xil: agar shu klavishalar o’rtasida qora klavisha bo’lmasa - bu oraliq, oq klavishadan qora klavishagacha bo’lgan oraliq kabi, yarim ton deb ataladi; agarda oq klavishalar o’rtasida qora klavisha bo’lsa, bu oraliq butun tonga teng bo’ladi:

So’ngra o’qituvchi oq klavishalarning o’z nomlari borligini, qora

klavishalarning nomi yo’qligini, bularning oq klavishalar nomlariga bog’liq ekanligini tushuntirib beradi. Agar tovushni yarim ton ko’tarish yoki pasaytirish kerak bo’lsa, qora klavishalar ishlatiladi va qora klavisha qaysi tovushning ko’tarilayotganiga yoki pasaytirilayotganiga qarab nomlanadi. Buning uchun alohida belgilar bor: yarim ton ko’tarish belgisi diyez deb, yarim ton pasaytirish belgshisi bemol deb ataladi. Bu belgilar ko’tarish yoki pasaytirish kerak bo’lgan tovush (nota) oldiga qo’yiladi. Masalan:


Alteratsiya belgilari bilan bir necha dars davomida tanishib boriladi. Bunda bolalarning qandaydir ifoda yoki qoidalarni yod olishlari shart emas. Lekin ular qo’shiqdagi alteratsiya belgilarini amaliy ravishda topa bilishlari yoki maxsus mashqlardagi shu belgilarni qo’yib chiqa bilishlari va shu belgilarga muvofiq tovushlarni ovoz bilan o’zgartira olishlari lozim.

Alteratsiya belgilarini tushuntirishda agar biror belgi nota oldida tursa, uning ta’siri shu taktgagina yoyilishini, belgi kalit oldida tursa, uning ta’siri butun asarga yoyilishini ko’rsatib o’tish zarur.

Alteratsiya belgilarni yaxshiroq o’zlashtirish uchun o’quvchilarga birqancha mashqlarni bajarishni taklif qilish mumkin:

a) quyidagi musiqa misolida pasaytirish belgisi bo’lgan notalarni topish,

ularni klaviaturada (rasmda va fortepianoda) ko’rsatib berish kerak;

b) birinchi oktavada: fa-diyez, lya-bemol, si-bemol, mi-diyez va

hokazolarni notalar bilan yozish;

v) unison tovushlar bilan alteratsiyalangan tovushlar taqqoslanadigan

misollarni kuylash.