M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

2-§. Gapning turlari

O`zbek tilida gaplar turli nuqtai nazardan tasnif qilinadi.

1. 
   Ifoda maqsadiga ko`ra.
   
2. 
   Emotsionalikka ko`ra.
   
3. 
   Tuzilishiga ko`ra.
   

Ifoda maqsadiga va bu maqsad bilan bog`liq bo`lgan intonatsiyaga ko`ra gaplar darak, so`roq, buyruq gaplarga ajratiladi.
Emotsionalikka ko`ra gaplar ikki turga bo`linadi: emotsional gaplar yoki undov gaplar va emotsional bo`lmagan gaplar. Darak, so`roq, buyruq gaplar darak, so`roq, buyruq ohangi bilan aytilsa, emotsional bo`lmagan gaplar deb yuritiladi. Yuqorida sanab o`tilgan gaplar kuchli his- hayajonga ega bo`lishi bilan emotsional gapga aylanadi. Emotsional gaplar undov gaplar deb ataladi.
Tuzilishiga ko`ra gaplar sodda va qo`shma bo`ladi. Gaplarning bunday bo`linishi ularning tarkibidagi predikativ birliklarning soniga, miqdoriga asoslanadi.

3. §. Gapning ifoda maqsadiga ko`ra turlari

Gaplar ifoda maqsadiga ko`ra quyidagi turlarga ajratiladi:

1. darak gap; 2) so`roq gap; 3) buyruq gap.

   1. 
      Darak gap
      

Borliq hodisalarini tasdiq yoki inkor yo`li bilan xabar qiluvchi gap darak gap deyiladi.
Darak gap nutqda gapning boshqa turlariga qaraganda ko`p qo`llanadi.
Darak gap mazmunan va tuzilishi jihatdan rang-barang bo`ladi. Darak gap darak intonatsiyasi bilan aytiladi. Bunda gapning birinchi qismida ohang ko`tariladi, ikkinchi qismida esa pasayadi. Masalan: Yoz kechasining yoqimli salqini. Ko`kda, daraxtlar ustida g`uj-g`uj yulduzlar yonadi. Chirildoqlarning mayin musiqasi hamma yoqni to`ldirgan, go`yo kechaning o`zi kuylaydi. (O.).
Darak gapning kesimi ko`pincha aniqlik (xabar) maylidagi fe`l bilan yoki fe`ldan boshqa so`z turkumlari bilan ifodalanadi.
Darak gap oxiriga nuqta qo`yiladi.

2.