M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

Agar vodoprovod uchun suvi olinadigan manba tarkibida ammoniy tuzlari bo‘lsa, bunda oddiy xlorlash usuli qo‘llanganda




ham xloramin hosil bo‘ladi, bu o‘z yo‘lida suvni zararsizlantirish muddatini uzaytiradi. Shu sababli xlorlash natijasini aniqlashda qoldiq xlor bilan bir qatorda xloramin miqdorini ham aniqlash kerak. Tabiiyki, suv bilan uni zararsizlantirish uchun qo‘lla- niladigan kimyoviy reagentlar orasida 30 daqiqalik bog‘lanishdan keyin qolgan qoldiq xlorning miqdori suvni zararsizlantirish sifatini belgilaydi.
Suvni katta miqdordagi xlor bilan zararsizlantirish. Bu usul qo‘llanganda suvga 10—20 mg/1 hisobidan xlor qo‘shiladi, bunda xlor 15 daqiqa ichida yuqori darajada ishonchli bakteriotsidlik ta’sir ko‘rsatadi. Katta miqdor xlor bilan hatto loyqa suvni ham 30—60 daqiqa ichida zararsizlantirish mumkin. Bunday katta miqdordagi xlorga chidamli kasal chaqiruvchi rikketsiy Berneta, amyobaning ichburug‘i tuxumi, tuberkulyoz bakteriyasi, viruslar qirilib ketadi.
Lekin xlorning shunday katta miqdorida ham sporalik sibir yarasini chaqiruvchi va gijja tuxumlari ozining hayot faoliyatini saqlab qoladi. Bunday usulda xlorlashda suvda ko‘p miqdor xlor qoldig‘i bo‘lgani uchun uning organoleptik xususiyatiga ta’sir qiladi. Shu sababli bunday suvni ortiqcha xlordan xoli qilish maqsadida dexlorlanadi.
Dexlorlash suvni aktiv ko‘mir suzgichidan o‘tkazish yoki har

1. 
   kg qoldiq xlorga 3,5 mg giposulfit natriy (Na,S2O3—5H2O) qo‘shish tufayli erishiladi. Ortiqcha xlorlash usulidan, odatda, ekspeditsiyada, harbiy sharoitda tanish bo‘lmagan suv manbayini zararsizlantirishda va yoz kunlari vodoprovod suvini iste’mol qiluvchilar orasida ichak kasalliklari ko‘p tarqalganda foyda- laniladi.
   

Suvni ozonlash. Ozon suvda atomlar kislorod hosil bo‘lgunicha parchalanadi: O3-O2+O. Tadqiqotlar ko‘rsatishicha, oksidlovchi xususiyatiga ega bo‘lgan ozod radikal (masalan, HO3) hosil bo‘lganiga qadar suvga qo‘shilgan ozon bir qancha oraliq reak- siyalarni o‘tkazadi. Ozonning oksidlovchi va bakteriotsidlik xusu- siyatining xlorga nisbatan yuqori bo‘lishi uning oksidlovchi potensiali (+1,9 V) xlorning oksidlovchi potensialidan yuqori (+1,36 V) bo‘lganligi tufaylidir. Suvni ozon bilan zararsizlantirish gigiyenik nuqtayi nazardan eng samarali, ishonchli usul hisob­lanadi.