M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

Keyingi yillarda «Bir-biriga yorug‘lik beruvchi» deb atalgan yangi tozalash inshooti kashf etildi. Bu inshoot betonlangan




rezervuar bo‘lib, unga 2,3—2,6 m qalinlikda pastdan yuqoriga ko‘tarilgan sari diametri kichrayib boradigan shag‘al va qum solinadi. Suv taqsimlovchi quvur oraliq suzgichga pastdan beriladi, tarkibida koagulant tutgan birikma suvning suzgichga o‘tishi oldidan qo‘shiladi. Suzgichning pastki qismida, ya’ni sha- g‘allik qismida koagulatsiya jarayoni tugallanadi. Suzgichning yuqori qismida esa reaksiyaga kirishmagan koagulantlar hamda qoldiq quyqalar, mikroblar, gijjalar va ularning urug‘lari tutiladi. Vodoprovod suvining epidemiologik ta’sirini to‘liq bartaraf etish uchun uni suzilgandan keyin zararsizlantirish darkor.
Suvni zararsizlantirish. Suvni zararsizlantirish suvning sifatini yaxshilashda oxirgi bosqich bo‘lib, bunda suv batamom mikrob- lardan xoli bo‘ladi.
Suvni zararsizlantirish maqsadida kimyoviy usullar qo‘lla- nilganda suvga bakteriotsidlik xususiyatga ega bo‘lgan reagentlar qo‘shiladi. Bunday reagentlarga gazsimon xlor, tarkibida aktiv xlor tutgan har xil birikmalar, ozon, kumush ionlari va boshqalar, fizikaviy usullarga: suvni qaynatish, sterillash, ultrabinafsha nurlari, ultrashovqin, yuqori tebranishli toklar, gamma nurlari va boshqalar bilan ta’sir etish kiradi. Amaliyotda ko‘proq suvni xlorlash, ultrabinafsha nurlari bilan ta’sir etish, ozonni qo‘llash usullari keng joriy etilgan. Xonadonlarda gigiyenik talabga javob berishi uchun suvni qaynatish kifoya.
Kimyoviy birikmalar bilan suvni zararsizlantirish. Suvni xlorlash. Rossiya davlati suvni zararsizlantirish maqsadida xlor ishlatgan birinchi davlatlar qatoriga kiradi (1910-yil). Oldinlari suv xlorlash faqat suv orqali tarqaladigan epidemik kasalliklar ko‘payganda qo‘llanilgan. Hozirgi kunda suvni xlorlash keng tarqalgan va ishonchli profilaktik tadbirlardan biri bo‘lib, suv orqali tarqalishi mumkin bo‘lgan epidemiyalarning oldini olishda muhim o‘rin tutadi.
Xlorlash jarayoni suvni xlor (gaz) bilan yoki tarkibida faol- lashgan xlorli, oksidlash va bakteriotsid ta’sirga ega kimyoviy birikmalar, masalan, xlorli ohak, natriy gipoxloridning uchdan ikki asosli tuzi bilan tozalashga asoslangandir. Kuzatiladigan kimyoviy jarayonni quyidagicha ifodalash mumkin. Xlorni suvga qo‘shganda uning gidratlanish muddati 2 soatdan kam bo‘l- masligi kerak.