M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

koagulantlardan foydalaniladi.

Suvni tabiiy tindirishda suv gorizontal tindirgichlardan o‘t- kaziladi; tindirgichlar chuqurligi bir necha metrli idishlardan iborat bo‘lib, suv ular orqali juda sekin oqib o‘tadi. Tindirgichlarda suv 4—8 soatga yaqin turadi. Bu vaqt ichida, asosan, katta bo‘lakchalardan iborat bo‘lgan aralashmalar cho‘kma holiga o‘tadi. Suv gorizontal yoki vertikal tindirgich — rezervuarlardan




o‘tgach, uni qolgan birikmalardan xoli qilish va rangsizlantirish maqsadida suzgichdan o‘tkaziladi. Suzgich temirbeton rezer- vuardan iborat bo‘lib, unga suzilgan suv chiqib ketadigan teshigi bor drenaj quvurlar o‘rnatiladi. Drenaj ustiga maydalangan tosh va shag‘al to‘kiladi, bu qum drenaj quvur teshigiga tushishga yo‘l qo‘ymaydi. Shag‘al ustiga 1 m qalinlikda mayda tosh (0,25 dan 0,5 mm bo‘lgan) solib, suzgich qatlam hosil qilinadi. Suzgich suvga to‘ldirilgach, undan suv 0,3 m/soat tezlikda sekin- asta suzilib o‘tadi.
Suvni sekin o‘tkazadigan «yetilgan» suzgich suvni yaxshi tozalaydi. Suvni o‘tkazish jarayonida suzgich teshiklari suv tarkibida bo‘lgan birikmalar — quyqalar bilan bekiladi, natijada gijjalar, gijjalar tuxumi va mayda mikroblarning tutilib qolishi 99% ga yetadi. Suzgichning «yetilishi» bilan bir qatorda, uning ustki qavatida hosil bo‘lgan biologik pardada qator biologik ja- rayonlar, jumladan, organik birikmalarning minerallashishi hamda tutilib qolingan mikroblarning halok bo‘lishi kuzatiladi. Suzgich ifloslanish darajasiga ko‘ra har 30—60 kunda tozalab turiladi. Suvni sekin o‘tkazadigan suzgichlar aholisi kop bo‘l- magan joylar va qishloqlarni vodoprovod suvi bilan ta‘minlashda foydalaniladi.
Suvni koagulatsiya qilish, suzgichdan o‘tkazish. Suvni tez tozalash, rangsizlantirish va suzgichdan o‘tkazish har xil koa- gulantlarni qo‘llashni taqozo qiladi. Koagulatsiya qilish uchun suvga kimyoviy reagentlar: AI,(SO4), FeCb, FeSO4 va boshqa koagulantlar qo‘shiladi. Suvda erigan elektrolitlar bilan koa- gulantlar qo‘shilib tez cho‘kma holiga o‘tuvchi gidrooksid birik- malarini hosil qiladi. Aktiv harakatda bo‘lgan gidrooksid katta sathli hamda musbat zaryadli bo‘lgani uchun hatto juda mayda manfiy zaryadli mikroblar, kolloidli gumin moddalari bilan tez birikib, cho‘kma hosil qiladi va rezervuar tagiga cho‘kadi. Suvdagi quyqalar, mayda zarrachalar cho‘kmaga aylanganidan keyin suv suzgichdan o‘tkaziladi. Suzgichdan o‘tgan suv aralashmalardan butunlay xoli bo‘ladi.
Ko‘pincha aluminiy sulfatdan koagulant sifatida foydalaniladi. A12(SO4)3 • 18H2O. U karbonat kislotaning kalsiyli tuzi bilan reaksiyaga kirishadi: Ah[SO4b+3Ca[HCO3b = 2Al[OH] + , +3CaSO4+6CO2 hosil bo‘lgan aluminiy gidrooksidi darhol parchalanadi va juda mayda zarrachalar, mikroblar va suvga rang beradigan kolloid gumin moddalarni o‘ziga ilashtirib,




cho‘kma hosil qiladi. Suvni quyqalardan tozalashda zarur bo‘la- digan koagulantlar miqdori tajriba yo‘li bilan aniqlanadi. U 1 l suvga 30 mg dan 200 mg gacha ishlatilishi mumkin. Koagulant miqdori suvning loyqaligiga, rangiga, pH ga va boshqalarga bog‘liq bo‘ladi. Keyingi yillarda yuqori molekulalik modda — flokulantlardan foydalanilmoqda.