M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

Quduq yoki kaptajning og‘zi berk turishi va unga iflos narsalar tushishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak.

Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, yerusti suvlari tuproqdan filtrlanib o‘tgandagiga nisbatan quduq yomon qurilganda, usti ochiq yoki har kim o‘z chelagida suv olganda mikroblar bilan ko‘proq zararlanar ekan.
Qishloq joylarda shaxta quduqlari quriladi. Bunday quduqlar uni ifloslantirishi mumkin bo‘lgan manbadan uzoqroqda (masalan, manba quduqdan pastda bo‘lsa, quduq undan kamida 20—30 m narida, agar manba quduqdan yuqorida joylashgan bo‘lsa, unda kamida 80—100 m narida) quriladi. Quduq kovlaganda ikkinchi suvli qatlam (30 m chuqur) gacha yetib borishi kerak. Shaxta qudug‘ining tubi ochiq qoladi, yon devorlari beton halqa yoki yoriqsiz yog‘och bilan mahkamlab chiqiladi. Quduq og‘zi atrofidagi devor yer sathidan kamida 0,8 m baland turishi zarur. Paxsa kamar qilish uchun quduq atrofini chuqurligi

1. 
   7—1 m qilib kovlanadi va uni yaxshi pishitilgan loy bilan to‘ldiriladi. Quduqning yer ustki qismi atrofiga paxsa kamar ustiga 2 m radiusda qum solinadi va quduqdan suv olganda to‘kiladigan suv oqib ketishi uchun quduqdan atrofiga qarab nishab qilib, tosh, g‘isht yoki beton yotqiziladi. Suv chiqarishning eng yaxshi usuli — nasosdir. Nasos o‘rnatiladigan quduq «og‘zi» berkitilgan bo‘lib, tashqaridan ifloslanmaydi. Chig‘ir g‘altak yoki chaqar yordamida suv olinadigan quduqlar og‘zi qopqoq bilan berkiladigan bo‘lishi kerak. Hamma suv oladigan quduqlar atrofi 5 m radiusda g‘ov bilan o‘raladi. Yerostidan suv olish uchun shaxta quduqlaridan tashqari har xil tipdagi quvur quduqlaridan foydalaniladi. Bunday quduqlarning afzalligi shundaki, ular har qanday chuqurlikda bo‘lishi mumkin, suv esa nasos bilan yuqoriga chiqariladi. 6—8 m chuqurlikda joylashgan, debiti soatiga 0,5—1 m³ ga yetadigan yerosti suvlari bo‘lgan joylarda diametri kichik bo‘lgan quvurdan quduqlar quriladi (14-rasm). Chuqur quvur quduqlardan oziq-ovqat va sanoat korxonalari, sut-tovar fermalari, xo‘jaliklar va aholi yashaydigan joylar vodoprovodlarini suv bilan ta’minlashda foydalaniladi.