M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

§. O‘RTA OSIYODA GIGIYENA

O‘rta Osiyoda gigiyenaning rivojlanishi o‘ziga xos tarixga ega. Qadim zamonlarda O‘rta Osiyo aholisi o‘z iqlim sha- roitlaridan kelib chiqib, qanday hayvon va o‘simlik mahsu- lotlaridan iste’mol qilish mumkinligi, suv manbalarini tanlashda




va issiq iqlim sharoitida turarjoylarni qurish, kiyinish to‘g‘risida yetarli ma’lumotga ega bo‘lgan.
Feodalizm davrida O‘rta Osiyoda boshqa fanlar qatori tibbi­yot fanining ham rivojlanishi kuzatiladi. Buning sababi, bir tomondan, aholi iqtisodiyoti va madaniyatining yuksalishi bo‘lsa, ikkinchi tomondan, ko‘p shaharlar orqali qadimgi ipak yo‘lining o‘tishi bo‘lgan.
Karvonlar otlar va tuyalarda cho‘l, sahro, o‘rmonlardan quyoshning jazirama nuri ta’siri ostida, suvsiz yerlardan o‘tishi salbiy ta’sirsiz bo‘lmagan, albatta. Aholining bir davlatdan ik­kinchi davlatga borishi natijasida tarqalishi mumkin bo‘lgan yuqumli kasalliklarning oldini olish choralari qidirilgan. Qadimgi Buxoroda yuqumli kasallik bilan og‘riganlarni aholidan ajratish, alohida xonalarga joylashtirish va shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish talab etilgan.
Arxeologik topilmalarga ko‘ra O‘rta Osiyoda tibbiyot fani juda qadim zamonlarda ham mavjud bo‘lganligi isbotlangan. Masalan, Quva shahrida sopoldan qilingan vodoprovod quvur- larining qoldiqlari topilgan.
Eng katta qazilma boylik Afrosiyob shahrida topilgan bo‘lib, u yerdagi vodoprovod va kanalizatsiya qurilmalari Qadimgi Rim qurilmalarini eslatadi. Bu xalq sog‘lig‘ini saqlashda toza suvga va tashqi muhit sanitariya holatini saqlashda kanalizatsiyaga katta ahamiyat berilganligining dalolatidir.
Eron va O‘rta Osiyo xalqlarining ilohiy kitobi hisoblangan «Avesto»da diniy urf-odatlar bilan bir qatorda gigiyenik ma’lu- motlar ham yozilgan.
Bu ma’lumotlarni O‘rta Osiyo xalqlari tibbiyotiga oid ilk yoz- ma ma’lumot deyish mumkin. O‘rta Osiyo xalqlarining tibbiyotga oid yozma ma’lumotlari feodalizmning eng rivojlangan davriga (IX—XII asrlar) to‘g‘ri keladi. Shu davrda yashagan va ijod qilgan olimlardan Abu Bakr ar-Roziy hamda Abu Ali ibn Sinolarni namuna sifatida keltirish mumkin.
Abu Bakr ar-Roziy tashqi muhit omillarining odam or- ganizmiga ta’sirini chuqur o‘rgangan va tashqi muhitning salbiy ta’siridan saqlanish chora-tadbirlari to‘g‘risida o‘z mulohaza- larini bildirgan.