М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

 
 
 
 
 
 
 
МАВЗУ
-12.МАКРОИҚТИСОДИЙ ПРОГНОЗЛАШ МОДЕЛЛАРИ 
Режа: 
12.1.Иқтисодий-ижтимоий прогнозлаштириш моделларининг классификацияси. 
12.2. Эконометрик моделллар 
12.3. Макроиқтисодий моделлар. 
12.4. Иқтисодиѐтни ривожлантириш моделлари. 
12.5. Тармоқлараро динамик баланс модели 
12.6. Прогнозлаштиришни мукаммалаштиришнинг муҳим йўналишлари. 
12.7. Маҳсулот хом ашѐ номенклатурасига асосланган моделлар. 
12.1.Иқтисодий-ижтимоий прогнозлаштириш моделларининг классификацияси. 
Модель 
иқтисодий 
прогнозлашнинг, 
тадқиқот 
қилинаѐтган 
жараѐнларни илмий жиҳатдан билиш дастаклардан бири ҳисобланади. 
Моделлаштириш жараѐнининг мазмунига объект ѐки жараѐнни дастлаб 
ўрганиб олиш, унинг муҳим тавсилотларини ѐки белгиларини аниқлаш 
асосида моделларни тузиш, моделларни назарий ва синовли таҳлил қилиш, 
моделлаштириш натижаларни объект ѐки жараѐн тўғрисидаги ҳақиқий 
маълумотлар билан таққослаш, моделни тўғрилаш ва аниқлаштириш кабилар 
киради. 
Иқтисодий-ижтимоий жараѐнлар ривожланишининг қонуниятларини 
ўрганиш воситаси иқтисодий-математик модели ҳисобланади. Иқтисодий-
математик модели ўз моҳиятига кўра иқтисодий тизимни ҳосил қилувчи 
элементларининг асосий ўзаро алоқасини изоҳлаб берувчи расмийлашган 
нисбатлар тизимини ифодалайди
90
.
90
E. Wayne Nafziger. Economic Development. 2006 by cambridge university press Cambridge University press 
222-230 p. 

---

173 
Иқтисодий ва ижтиомий парогнозлаш моделларининг айрим турлари 
оптималлаштириш мезони ѐки энг яхши кутилаѐтган натижага қараб 
таснифланиши мумкин. Хусусан, иқтисодий-математик моделлар (унда 
харажатлар минималлаштирилади) ва масалан имкон қадар кўп маҳсулот 
олишга қаратилган моделлар ажратилади. 
Вақт омилини ҳисобга олган ҳолда моделлар статистик (яъни моделда 
режали давр мобайнида муайян бир вақт кесими учун чегаралар қўйилган ва 
бу шароитларда харажаталар минималаштириладиган ѐки якуний натижа 
максималлаштирадиган ҳолатлар мавжуд) ѐки динамик (бу ҳолатда чегаралар 
бутун режали давр учун самарани ҳудди шундай минималлаштириш ѐки 
макисмаллаштириш шароитида бир нечта вақт кесими учун ўрнатилган). 
Чизиқли, ночизиқли турдаги кўп омилли моделлар прогноз 
қилинаѐтган кўрсаткичнинг даражаси ва динамикасига бир вақтнинг ўзида 
бир нечта омилларнинг таъсир этишини ҳисобга олишга имкон беради. Ушбу 
моделлар жумласига макроиқтисодий ишлаб чиқариш функцияларни 
тавсифловчи моделлар, аҳоли даромадлари, нарх, тўйинганлик даражаси, 
унумли истеъмол меъѐрлари ва ҳ.к. га қараб алоҳида истеъмол буюм учун 
талабни таҳлил қилиш моделлари кириши мумкин.