Луғат. Тузувчилар: Абулқосимов Ҳ. П., Абулқосимов М.Ҳ

Калькуляция (лат. “calculatio” - ҳисоблаш)
- 
бажарилган иш, тайёрланган маҳсулот, қабул қилинган 
моддий бойликлар қийматини аниқлаш, харажатларини 
гуруҳлаш усули. Калькуляция ёрдамида режаланган ва 
ҳақиқий қиймат солиштирилади, унинг натижасида иқтисодий 
тежамкорлик 
ишлари 
мақсадли 
амалга 
оширилади. 
Калькуляция ўтказилиши ва мақсадлигига қараб (режали, 
меъёрий) ва ҳисобот турларига бўлинади. Режали калькуляция 
- режа даврининг бошидаги харажатлар меъёри ва бошқа 
режали кўрсаткичлардан келиб чиққан ҳолда тузилади. Бу 
калькуляциянинг 
вазифаси 
қиймат 
бўйича 
режа 
топшириқларини белгилаш ҳисобланади.
Камайиб борувчи қайтим қонуни
бирон ишлаб 
чиқариш омилидан фойдаланиш кўпайиб борган сари (бошқа 
омиллар ўзгармаган ҳолда) пировард натижада шундай 
нуқтага етиб борилиши ва унда шу омиладан қўшимча 
фойдаланиш 
маҳсулот 
ишлаб 
чиқариш 
ҳажмининг 
пасайишига олиб келишини билдиради.

Камситувчи шартлар (шароитлар)
— товар ёки молия 
бозорига кириш, товарни ишлаб чиқариш, истеъмол қилиш, 
олиш, реализация қилиш, ўзгача тарзда бошқа шахсга ўтказиш 
шартлари (шароитлари) бўлиб, улар бошқа тенг шартларда 
(шароитларда) битта ёки бир нечта хўжалик юритувчи 
субъектни ўзга хўжалик юритувчи субъект (рақобатчи) билан 
таққослаганда тенг бўлмаган ҳолатга солиб қўяди. 
Капитал -
бу турли маъноларда ишлатиладиган 
атамалардир: 1) Инсон томонидан яратилган товар ва 
хизмталар ишлаб чиқиладиган ресурслар. (Инвестицион 

---

- 188 - 
товарлар ишлаб чиқариш воситалари). 2) Даромад олиш 
мақсадида у ёки бу фаолият соҳасидаги ишбилармонлик 
операцияларида (ишлаб чиқариш, савдо ва бошқалар) 
ишлатиладиган асосий воситалар ва пул ресурларини бирлиги. 
Шунингдек, капитал – ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишда 
ишлатилиб, ўз эгаларига даромад келтирадиган ишлаб 
чиқариш воситалари, товарлар ва пул маблағларидир. Умумий 
маънода 
капитал 
тушунчаси 
ўз 
эгаларига 
даромад 
келтирадиган ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишнинг ҳамма 
соҳаларида ишлатиладиган ишлаб чиқариш воситаларини, 
сотишга тайёр турган товарларни, янги воситалар ва ишчи 
кучини сотиб олишга мўлжалланган пул маблағларини, 
уларнинг ашёвий томони ва қийматининг бирлигини 
англатади. Бу ерда капитал турли шаклда: пул, ишлаб чиқариш 
воситалари, товар ва бошқа моддий воситалар шаклида бўлиши 
мумкин.
Шахсий капитал (ўзлик капитали) - 
акциядорлик
 
жамиятининг ўз фойдаси ҳисобидан қилган ажратма бўйича 
чиқарган акцияларини сотишдан олинадиган маблағ. 
Қарзга 
олинган капитал - 
банкдан олинган қарз эвазнга ташкил 
топган капитал. Мазкур маблағ акциядорлик жамияти 
(корхона)нинг фонди ҳисобланади. Бундай жамиятнинг 
облигацияси эгалари ҳиссадорлар(акционерлар) дейилмай, 
балки кредиторлар деб аталади.
Номинал капитал - 
акциялар 
чиқариш учун таъсис этувчилар томонидан белгиланган 
сумма.
Чиқарилган капитал 
- жамият аъзолари ўртасида 
тақсимланадиган 
акцияларга 
сарфланган 
номинал 
капиталнинг бир қисми. 
Заҳирадаги капитал
- чиқарилган, 
лекин ҳали тўланмаган капиталнинг бир қисми. Ундан 
компаниянинг умумий йиғилиши қарорига асосан фақат энг 
қийин пайтларда фойдаланиш мумкин бўлади.