Луғат. Тузувчилар: Абулқосимов Ҳ. П., Абулқосимов М.Ҳ

усуллари
: а) 
илмий абстракция усули -
воқеа ҳодисаларнинг
 
таҳлил пайтида халал бериши мумкин бўлган иккинчи 
даражали 
белгилари 
эътибордан 
четлаштирилиб, 
ўрганилаётган жараённинг асл моҳиятига тегишли белгиларга 
эътиборни қаратишдир.
 
Илмий абстракция
 
– иқтисодий 
жараёнларни илмий билишда қўлланиладиган усуллардан 
бири бўлиб, воқеа – ҳодисаларни таҳлил пайтида ¦ҳалақит 
берувчи 
иккинчи 
даражали 
белгиларини 
эътибордан 
четлаштириб, ўрганилаётган ҳодисанинг асл моҳиятини очиб 
берувчи белгиларга фикрни қаратишдир; б) 
таҳлил ва синтез 
усули
. Таҳлил — бу ўрганилаётган бир бутунни алоҳида 
қисмларга ажратиш ва уларни изчиллик билан таҳлил қилиш. 
Синтез – бу ҳодиса ва жараёнларни қисмларга бўлиш асосида 
умумий 
хулоса 
чиқаришдир; 
в)
 
мантиқийлик 
ва 
тарихийликнинг бирлиги усули.
 
Тарихийлик далили иқтисодий 
фанларда ҳам тарихий ривожланиш нуқтаи назаридан 
тадқиқот олиб боришни зарур қилиб қўяди. Чунки иқтисодий 
жараёнлар жамиятнинг тарихий ривожланиш босқичларида 
рўй беради. Мантиқийлик усулида жараёнлар фақатгина 
тарихий нуқтаи назардан эмас, шу билан бирга ички зарурий 
ва қонуний боғланишлар бўйича ҳам таҳлил қилинади; г)
 
эксперимент усули
. Иқтисодий ўсишнинг кескин ўзгариши, 
хусусан иқтисодиётнинг инқироз ва беқарорлик босқичларида 
экспериментдан кенг фойдаланилади; д) 
индукция ва дедукция 
усули.
 
Индукция амалиётдан назария томон боришни, реал 
ҳаётдаги рўй берадиган ҳодиса ва жараёнлардан назариялар 

---

- 172 - 
яратишни билдирса, дедукция назариядан амалиёт томон 
боришни, яратилган назарияларни кишиларнинг амалий 
ҳаётида синаб кўришни англатади; е) 
позитив ва норматив 
усуллар
. 
Позитив усул иқтисодий ҳодисаларнинг реал ҳаётдаги 
ҳолатини қандай бўлса шу ҳолича акс эттиради; ж) 
макроиқтисодий 
ва 
микроиқтисодий 
таҳлил.
 
Микроиқтисодий таҳлилда иқтисодиётнинг бошланғич бўғини 
бўлмиш корхона ва бошқа иқтисодий субъектларнинг юқори 
пировард натижага эришишга қаратилган хатти-ҳаракати, 
хулқи тадқиқ қилинади. Макроиқтисодий таҳлилда
 
миллий 
иқтисодиётнинг ҳолати, фаолият қилиши ва натижалари 
тадқиқот қилинади. Иқтисодий ресурсларни тўлиқ банд 
қилиш, инфляцияни жиловлаш ва иқтисодий мувозанатликни 
таъминлаш орқали иқтисодий ўсишга эришиш муаммолари бу 
таҳлил объектидир. Макроиқтисодий таҳлилда миллий 
хўжалик, унинг алоҳида секторлари (давлат, кооператив, 
хусусий) ва жаҳон хўжалиги ўрганилади; з) 
иқтисодий 
жараёнларни миқдорий таҳлил қилишда
математик, статистик 
усуллар ва графиклардан кенг фойдаланилади. Математик усул 
иқтисодий ҳодиса ва жараённинг миқдорий ўлчамларини 
аниқлаш имконини берса, график усул ўзгарувчи миқдорлар 
ўртасидаги боғлиқликни кўргазмали қилиб тасвирлайди; и)
 
иқтисодий моделлар
– бу реал воқелик, иқтисодиёт ва ундаги 
рўй 
берадиган 
ҳодиса 
ҳамда 
жараёнларнинг 
соддалаштирилган 
манзарасидир. 
Бунда 
иқтисодий 
моделларнинг иккита тури ўз ўрнига эга бўлади: 
мувозанатлашган 
ва 
оптималлашган 
моделлар:– 
мувозанатлашган моделлар иқтисодий ҳодиса ва жараёнлар 
ёки уларнинг натижалари миқдорий ўлчамлари ўртасидаги 
ўзаро боғлиқликни акс эттиради. Масалан, ялпи талаб ва ялпи 
таклиф модели, товарлар миқдори ва пул массаси модели, 
даромадлар ва харажатлар модели ва ҳ.к.; – оптималлашган 
моделлар – алоҳида олинган иқтисодий ҳодиса ёки унинг 
натижасидаги миқдорий ўзгаришларни ва ҳар бир даврдаги 

---

- 173 - 
оптимал меъёрларини характерлайди. Масалан, нарх модели, 
харажатлар модели, даромадлар модели ва ҳ.к.