жинсий органи — архегони ялар т а р а к к и й этади. О та л а н га н архего-
ниянинг тухум ’ х у ж а й р а е и эмбрионга айланади, ундан эса ёш
киркбугим (жинссиз наели) усиб чикади.
Б ах о р ги поя сп орал ар етилиб ва сочилиб кетгандан кейин куриб
колади.
Езги поя яшил рангли. каттик,,
туп-туп булиб шохланган, баргсиз,
буйи 5 0 —60 см, спора хосил килмайди. Бу поя б ахорд а усиб чикади,
кузда куриб колади.
Г еографик т а р к ал и ш и . Усимлик кенг т а р к а л г а н булиб, чул ва
ярим чул тум ан л ард ан т а ш к а р и хамма ерда учрайди. К,иркбурим
усимлиги асосан, ари к б уйлари да, кумли утл о к л ар д а, б утал ар
орасида, урмонларда ва э к и н зорл ард а усади.
М ахсулот тай ёрл аш . Ез ойларининг у р т ал а р и д а
усимликнинг ер
устки кисми, ёзги спора хосил ки лмайдиган пояси ердан 5 см
б ал ан д л и кд а уриб олинади. Х аво кириб турад и ган соя ерда ёки
куритгичда 40— 50°С да куритилади.
Махсулотнинг таш к и куриниши. Т айёр махсулот усимликнинг ер
устки кисм идан таш кил топган. Пояси каттик, бугимли, 6— 18 к и р р а
ли, узунлиги 30 см булиб, бугим орал и кл ари н ин г ичи ковак. П оя
б угим ларид ан туп-туп ш охч ал ар усиб чикиб, х а л к а ш акл ид а бугимни
ур аб олади. Ш охчалари бугимли, турт киррали,
юкори томонга к а р а б
ки й ш и к йуналган. Б арги яхши т а р а к к и й этмаган, редукцияланган,
тангачасимон, поя б утим ларида таги билан д ойра ш аклида урнашиб,
найчасимон кин хосил килади. Киннинг ти ш ч ал ари кора-кун ги р
рангли, уткир учли, учбурчак-ланцетсимон булиб, 2— 3 таси
бир-бири
билан бирлаш ган (ш охчаларини кучириб олгандан сунг к у р и н а д и ).
Ш о х ч а л а р д а гк кин тишчаси пардаеймон, узун уткир учли (учи
шохчага ё п и ш м а га н ), яш ил рангли. М ахсулот яш ил-кулран г тусли
булиб, хидсиз, нордонрок мазаси бор.
Д а л а
киркбугими усимлиги б о ш ка турлари д ан узига хос
куйидаги белгилари билан ф а р к ки лади: 1. Б ахорги яш ил рангли
поясида спора хосил килувчи бошоги булмайди. 2. Ш охлари к а й та
шохланмайди, ф а к а т юкорига к а р а б й ун ал ган булади,
ичи к о в ак
булмайди.
М ахсулотга куйидаги киркбугим турлари а р а л а ш и б колиши
мумкин:
1. E q u ise tu m silvaticum L. нинг ш охч алари к а й та шохланган.
Поясининг ки р р а л а р и д а сургичлар булади (лупа ёрд ам ид а к у р и л а
ди).
2.
E qu isetu m
p ra te n s e
Ehrh.
нинг
ш охчалари
горизонтал
ж о й л аш г а н хам да поядаги кин тиши б ирлаш м аган.
3. E q u isetu m fluviatile L. нинг пояси ж у д а йугон (йугонлиги
0,5 см ), юмшок, силлик киррали,
ш охчалари ка лта
(б а ъ за н
ш охчалари булм ай ди ), киннинг ти ш л ари куп (18— 20 та) булади.
4.
E q u is etu m
p a l u s t r e
L.
таш к и
тузилиши
буйича
д а л а
ки ркб ути м и га ж у д а ухш аш булиб, унинг поясидаги киннинг тиши
хош ияли ва бирлаш м аган.
XI Д Ф га кура махсулот намлиги 13 %, умумий кули 24
% , 10
%
487
ли хлорид кислотада эримайдиган кули 12 %, киркбугимнинг б о ш ка
кисмлари
1 %,
киркбугимнинг
б о ш ка
турлари 4 % ,
органик
а р а л а ш м а л а р
1 %, минерал а р а л а ш м а л а р 0,5 %,
м айд ал ан ган
(кирк ил ган ) махсулот учун тешигининг диаметри 7 мм ли э лакд ан
утмайдиган йирик б у л а к л ар 10 %, тешигининг диаметри 0,5 мм ли
э лакд ан утадиган майда кисм лар 15 % д ан ошмаслиги керак.
Do'stlaringiz bilan baham: