Черепанов. Сосудистые растения. Л ., 1981.
УМУМИЙ к и е м
! БОБ
.
■1
'
.
ФАРМАКОГНОЗИЯ ФАНИ ВА УНИНГ MAK.CAJ}
Фармакогнозия сузи юнонча Pharm acon
Захар,- n i
gnosis — билим сузларидан ташкил топган бул^б, асосан i
усимликлардан кисман хайвоилардан олинадиган доривор ш
ларки ургатадиган фандир.
1
i
Тиббиётда маълум касалликни даволаш хамда' шу касал,^
олдини олиш учун ишлатиладиган уоимликларни д о р и в о р
л и к л а р деб юритнлади.
,
Ж асалликни даволаш за унинг .олдини олиш максадид.
усимликлардан дори турлари тайёрланади ёки 1 улардан
нрепаратлар ва соф холдаги доривор моддалар олкнадн ^БунЩ
шу усимликларнинг касалликларни даволаш хусус|иятга эга 6ja
фаол моддаларга бой булган кж м л ари дан — яъйи баъзи
ларнинг ер ости оргаиларидан (илдиз, илдкзпоя, туганак ё;
баъзиларининг эса устки оргаиларидан (барг, гул, ме; ;
пустлок ёки ут усимликларнинг бутунлай ер устки кием.,
фойдаланилади Баъзи дори турлари, доривор препара
,
моддалар усимлик хамда хайвонларнинг бирламчи ъ д
билан олинган эфир мойлари, смолалар, мой ва ё г \р ,
елимлари, захарлар (илон ва асалари захарлари), |ланолт.
ва бош кадардак хам тайёрланади ва олинади.
I
'
Фармацевтикада дори турлари тайёрлаш хамда дорш
ратл'ар ва тоза моддалар олиш учун нш латиладиф,
усимликлар ва хайвон органлари ёки улардан бирламчи I. >
билан' олинган махсулот л ар д о р и в о р
м а Х с у л о ^
аталади.
1
t
Д а в ла т фармакопеясяга (ДФ) кирйтялгаи доривор f*
о ф и д и н а л м а х с у л о т , фармакопеяга юфиГилмап
ноофицинал махсулот хисобланадн. Ноофицинал дор у
лотлар Бутуниттифок. давлат стйндарглари (ГОСТ)
норматив-техник хужжатларда (НТХ) баён этилади •.
Фармациянннг асосий фанларидан бири булган фарм
нинг тиббиётда ахамияти катта. Чунки кимс фаниниь
синтетик кимёнинг юкори дараж ад а тараккий кнАишиг-
кучли таъсир эгувчи доривор моддалар синтез нули! билах
карамай тиббиётда куллониладиган доривор преп&ратль
га якин усимликлардан олинади Бу ракам айрлм каса. j
fr юрак-кон томирлари касалликларини даволаш совдсида
рщд/рфн доривор препаратларда 80 % ни ташкил килади.
Е ^ 'и б р и ё г и д а f/симликлардан олинадиган доривор препа-
р а доривор) усимликларни янада купрок ишлатиш рёжалашти-
pta.
: ' |
j
i
.-ивор усифшкл)арга ва улардан олинадиган препаратларга
г сохзн-ули <»илз11 олинган х,ар бир кимёвий доривор препаратни узок
•Луксий рааиш д| истеъмол килиш инсон ва вдйвон оргакизми-
■!й но%щ юзгаришларни юзага келтиришидир. Шунга кура
д а к т л а р д J бутун дунёда усимлик доривор препаратларига —-
. ёпаратларга ва доривор усимликларга эхтиёж ортмокда. Бу
| кавба?гйдафармакогнозия фани а.хамиятининг янада ошишига
^елади>
I
;армакогноз»я фанининг уз олдига куйган асосий максади
.аги^ардан «бор,ат:
Фнтопрепфатлар яратиш учун зарур булган биологик фаол
алай> хамда [дори турлари тайёрлаш манбаи сифатида доривор
ШКларни у|»ганиш. Шу максадда уларнинг кимёвий таркиби
х,арда асосий таъсир этувчи биологик фаол модда-
» ж г йигйлаДиган органлари ва вакти аникланади.
2. Табиий июроиТда йуколиб кетиш хавфи булган аа камайиб
1$тган но£б |о риврр усимликларни мухофаза килиш максадида
^
асрйб йЬлиш ва плантацияларда устириш тадбирларйни
ч н к щ ва амалга ошириш.
-Р^й/ОД и
мit.ua ёввойи холда усадиган доривор усимликлар--
оь"^1©на| ф |йдаланиш максадида уларнинг куплаб усадиган
ларини ф ла(Г> топиб харитага белгилаш, захирасини аниклаш.,
г/ИК йирй’ш Микдорини режалаш х,амда доривор махсулотни
fW;—«,yP4THLif'j саклаш ва транспортда жунатиш тадбирларяни
а б ч и м $ 1.
4. ДоривЬр м$х,сулотларга норматив-техник х,ужжатларни (НТХ)
т ^рБунинг у^ун /доривор махсулотларнинг чинлигини, сифатли
Ш ' йиоло! ик фаол моддаларини аниклаш усулларини му-
мал^рытириш, кайта куриб чикиш ёки янги усуллар яратиш. •
^ ^ и т Ь й р е п а р а т л а р ва доривор усимликлар хазинасинн бойитиш
садида 5|'нги доривор усимликлар излаб топиш ва янги, самаралу
эпрдоарфтлар яратиш. Шу максадда халк орасида ва анъанапиЙ-
гаётда йилатиладиган доривор усимликларни хамда тиббиётда
атиладиган доривор усимликларнинг бошка турларини урга-
ни ташкил килиш.
Фармакогнозия фанини фармацевтика институтларида укитила-
ш барча фанлар билан богликлиги катта. Фармакогнозиями
нчда айникса кимёвий-биологик фанларни чукур узлаипи-
№ нг ахамияти катта.
Фармацевтика йнститутларининг биринчи ва иккицпн курсларида
1а д и г а и {ботан!-;ка, кимё (айникса органик ва аналитик кимё) s Ка файл ар фармакогнозия фанини укитишга асос булса.
5
фармакогнозиянинг узй юкори курсларда у м # ила^иган Дор v
технологияси, фармацевтик кимё, токсикологии ккмё, фарг; к
ва бошка фанларни урганишда ердам беради.
«Провизорларнинг малака тавсифномаси (хЬрактериг /
талабларига биноан провизорлар узларининг амалий ва мус, ч
фаолиятларида фармакогнозия сохасида куйидагвларни би и
ва амалда б аж ара олишлари шарт:
I
;
— давлатимиз доривор усимликларини, м у ф ф а з а к;и и
аммоларини
ечиш
йулларини хамда дор'ивЪр
ресурсларидан окилона фойдаланишни билиш;
— доривор усимлик махсулотларини тайёрла
ташкил килиш, уларнинг-куп усадиган жойларини
(запасини) х,исобга олиш, маралий халк уртасид;
махсулотларини тайёрлашни уюштира олиш, до
усадиган’ ерларнинг харитасини чиза олиш х1 мда ма-хл.
йигиш вактини аниклай олиш;
I
у
— норматив-техник х,ужжатлар (НТХ) талябларига б|
доривор усимликлар мах;сулотини кабул килиш, стакдартиз&дья
билиш ва товаршунослик анализини утказиш ша шу и; i
уюштира олиш.
1
>
Шу юкорида келтирилган талабларни б аж ара ориш учун к ■;
булган билим ва куникмаларни талабалар фармакогнозия фгн!
умумий, махсус, амалий ва укув-ишлаб чикариш алфлиёти ки£ч
ни укиш даврида эгаллайдилар.
|
Фармакогнозия фани умумий ва махсус |а за р и й ,
машгулот хамда ёзги амалий иш (укув-ишлаб ч и ка|и щ амалис
.^елурйгшуноелик кисмларидан ташкил топган, ,
\
Фармакогнозиянинг умумий кисмида бу ' файкиг.'- ахал
бошка фанлар билан алокаси, тарихи, доривор усймликла
манбяи, уларни тайёрлаш, куритиш, идишларга жойлаш (упа
Килиш), саклаш ва анализ килишнинг умумий усулларини, м
Кисмида эса айрим доривор усимликларнинг хусусиятларини УТ
дилар. Олий укув юртлари лабораториялариДа утка§Щ1а
амалий маин-улотларда доривор махсулотларни НТХ (НТД) б
анализ килишни урганадилар. Фаннинг ёзги укув-ишлаб чик
амалий иш ва ресурсшунослик кисмларида дорк&ор; ^СйМл
билан табиат куйнида, усиш ерида танишадилар, уларни -тайё;
куритиш, идишларга жойлаштириш, саклаш, куп усадиган жой.
аниклаш, хариталарга белгилаш хамда захирасини аниклаш
ишларни бажарадилар.
Доривор усимликларни урганишда куйидагиларни яхши С.
керак булади:
1. Доривор усимлик ва махсулотининг узбекча ва ло
номларини, усимликнинг кайси оилага мансублигн хамда
усимликларнинг асосий номларидан ташкари, иккинчи и.
(синонимини) х,ам билиш.
2. Доривор махсулот олинадиган усимликни тасвирлаш в
бошка усимликлардан а ж р ата билиш.
усимлмь
j h h
ующт рц
Т О П и б ;
ЦИ .If
Do'stlaringiz bilan baham: |