таркибида эфир мойларининг камайишига олиб келади. Шунингдек
кургокчлщ< баъзи усимликларда эфир мойларининг куп тупланишига
сабаб булади.
Минерал моддалардан, масалан, калий катиони ва Р 0 4 аниони
розмарин таркибида эфир мойининг куп тупланишига яхши таъсир
курсатади.
^ О д а т д а жанубий туманларнинг флораси шимолий туманларники-
га нисбатан эфир ' мойи сакловчи турларга бой. Шу шароитда
усадиган усимликларнинг эфир мойларининг хиди купрок хушбуй,
таркибий кисми хам мураккаброк булади
.t
Эфир мойларининг усимликлар хаётида тутган урни яъни
ахамияти шу вактгача тула аникланмаган. Баъзи олимлар эфир
мойлари ва смолалар усимликларни турли касалликлардан, зарарку-
нандалардан, чиришдан хамда захарланиш дан саклаш вазифасини
утайди, деган фикрни билдирадилар. Баъзи назарияларда эса эфир
мойлари хашаротларни жалб этади ва усимлик гулларининг
чангланишига ёрдам беради дейилади. Бундан таш кари эфир
мойлари усимлик чикиндиси ёки захира овкат моддаси булиб хизмат
Килади, деган фикрлар хам бор.
Тандаль эфир мойлари усимликларни кундузи каттик кизиб
кетишдан, кечаси эса каттик совушдан саклайди хамда тукималарда-
ги сув бугланишини тартибга солиб туради, деб фикр юритади.
Юкоридаги назариялар кисман тугри булса-да, эфир мойларини
усимликларда ф акат шу максадлар учунгина хизмат килади, дейиш
х'ато булур эди. Кейинги вактларда купчилик олимлар эфир мойлари
бошка биологик фаол моддалар сингари усимликлар тукимасида
буладиган моддалар алмашинуви жараёнида фаол иштирок этади,
деган фикрни билдирмокдалар.^0;
Усимлик таркибидаги эфир мойларининг микдори ва таркиби
унинг усиш даврига боглик холда доимо узгариб туради. Усимликда
аввал оддий бирикмалар синтез булган булса, кейинчалик юз
берадиган узгаришлар (униш, гунча хосил килиш, гуллаш, мева
тугиш ва бош калар) га ка ра б эфир мойининг таркиби узгаради ва
вегетация даврининг охирида янада мураккаблашган бирикмалар
хосил булади. Купинча усимликнинг кариши даврида мой таркибида
оксидланган таркибий кисмлар йигилади. Юкорида келтирилган
далиллар усимликлардаги эфир мойларининг физиологик ахамияти-
ни аниклашда катта урин тутади.
Эфир мойлари усимлик тукималарида мой ишлаб чикарувчи ва
сакловчи махсус органларида тупланади. Эркин холда учрайдиган
эфир мойларидан ташкари, гликозидлар таркибига кирадиган эфир
мойлари хам мавжуд. Улар гликозидлар парчалангандагина эркин
холда ажралиб чикади.
БунДай гликозидлар тукималарининг
Хужайра ширасида булади.
Эфир мойларини ишлаб чикарувчи ва сакловчи органлар, асосан
икки гурухга булинади:
Do'stlaringiz bilan baham: