Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Fuqarolik huquqining funksiyalari 
  
Fuqarolik  huquqi  yagona  huquq  tizimining  tarkibiy  qismi  sifatida 
o‘ziga xos funksiyalarni, vazifalarni amalga oshiradi.  Huquq tarmog‘ining 

---

28 
 
funksiyalari uning huquq tizimidagi joyini, o‘rnini belgilab beradi, chunki 
aslini olganda aloxida tarmoqlar o‘z funksiyalari va o‘z mazmuni bo‘yicha 
bir biridan farqlanadilar. 
Fuqarolik  huquqining  asosiy  funksiyalarini  bo‘lib  tartibga  solish  va 
muhofaza  qilish  hisoblanadi.  Fuqarolik  huquqining  o‘ziga  xos  funksiyasi 
shundaki  unda  tartibga  solish  vazifalari  ustuvor  ahamiyatga  ega,  jinoyat 
huquqida  esa  qo‘riqlash,  muhofaza  qilish  vazifalari  ustuvor  ahamiyatga 
ega. 
Fuqarolik huquqining asosiy vazifasi eng avvalo jamiyatdagi normal 
iqtisodiy  munosabatlarni  tartibga  solishdan  iborat.  Boshqacha  aytganda 
fuqarolik  huquqi  huquqbuzarliklarni  jazolashdan  ko‘ra  ko‘proq  odatdagi 
o‘zaro mulkiy munosabatlarni tashkil etish bilan shug‘ullanadi. Xuddi shu 
sababli ham fuqarolik huquqida ta’qiqlar nihoyatda kam va yo‘l qo‘yilgan 
harakatlar  benihoyat  ko‘pdir.  Fuqarolik-huquqiy  qurilmalar  va  ta’sir 
vositalari  orqali  mulkiy  munosabatlar  ishtirokchilari  o‘zlari  mustaqil 
tashkil  etadilar.  Shunday  qilib,  fuqarolik  huquqining  tartibga  soluvchi 
(regulyativ) 
funksiyasi 
tartibga 
solinayotgan 
munosabatlar 
ishtirokchilariga  o‘z  o‘zini  tashkil  etish,  o‘z  o‘zini  tartibga  solish 
imkoniyatlarini  berishda  ifodalanadi.  Bunga  fuqarolik  munosabatlari 
ishtirokchilari  turli  tijorat  va  notijorat  yuridik  shaxslari  tuzish,  o‘zaro 
shartnomaviy  munosabatlarga  kirishish  imkoniyatlari  fuqarolik  huquqiy 
normalar orqali belgilab qo’yilganini misol keltirish mumkin. 
O‘z  o‘zidan  yoki  ushbu  funksiyani  mazmuni  va  yo’naltirilganligi 
fuqarolik huquqi tarkibiga kiruvchi munosabatlarning xususiy harakteridan 
kelib  chiqadi.  Bu  esa  ommaviy  huquq  oldida  turgan  regulyativ  (tartibga 
solish)  munosabatlaridan  tubdan  farq  qiladi.  Ommaviy  huquqda  tegishli 
munosabatlarni  tartibga  solish  qat’i  belgilangan  harakterga  ega  bo’lib, 
ishtirokchilarning erkin ravishda o‘z xohish irodasi bilan ish ko’rishlariga 
imkon qolmaydi. 
Fuqarolik  huquqining  muhofaza,  qo‘riqlash  funksiyasi  birinchi 
navbatda  fuqarolik  muomalasi  ishtirokchilarning  mulkiy  manfaatlarini 
himoya  qilish  maqsadini  ko’zlaydi.  U  fuqarolik  muomalasining  insofli 
ishtirokchilari  mulkiy  holatini  ularning  huquq  va  manfaatlarini 
buzilishidan  ilgarigi,  avvalgi  holatiga  qaytarishga  yo’naltiriladi.  Shu 
sababli  xam  u  umumiy  qoidaga  ko’ra  buzilgan  huquqlarni  tiklash  yoki 
jabrlanuvchiga  yetkazilgan  zararlarni  qoplanishi,  tovon  to’lashining 
yo’llari  bilan  amalga  oshiriladi.  Aniqki  uning  qayta  tiklash,  tovon 
to’lashiga yo’naltirilganligi tovar-pul mulkiy munosabatlarni  ekvivalentli 
to’lov, qiymatga asoslangan tabiyatidan kelib chiqadi. 

---

29 
 
Qo’riqlash, 
muhofaza 
qilish 
funksiyasining 
eng 
muhim 
yo’nalishlaridan biri bo’lib huquqbuzarlikni oldini olish, huquqbuzarlarga 
tarbiyaviy  ta’sir  etish  (preventiv)  vazifalari  hisoblanadi.  Buning  uchun 
fuqarolik  huquqiy  munosabatlar  ishtirokchilarning  muayyan  xulq-atvori 
rag‘batlantiriladi, xuddi shunday xulq-atvorga ular yo’naltiriladilar. Bu esa 
o‘zgalarni  manfaatini  asossiz  kamsitish  yoxud  buzilgan  istisno  etadi. 
Ushbu 
funksiya 
delikt 
(zarar 
yetkazishdan 
kelib 
chiqadigan 
majburiyatlarda)  va  boshqa  huquqni  qo’riqlovchi  majburiyatlarda, 
shuningdek,  shaxsiy  nomulkiy  huquqlarni  tartibga  solishda  yaqqol 
namoyon  bo’ladi.  Mulkiy  munosabatlar  bilan  bog‘lanmagan  shaxsiy 
nomulkiy munosabatlarni rasmiylashtirishda esa fuqarolik huquqi umuman 
olganda mutlaqo himoya vazifalari bilan cheklanadi.