12
Bu ta’rif, ya’ni saylov huquqi tushinchasiga boshqa manbalarda berilgan
tushunchaga o’hshash bo’lib faqat bir jihati bilan ulardan farq qiladi. Ya’ni bu еrda
saylov huquqini faqat fuqarolarning saylov huquqini o’rnatishi va ta’minlashigina
nazarda tutilmay, saylov huquqini cheklovchi normalardan ham iboratligi e’tirof
etilgan. Konstitusiya va saylov to’g’risidagi qonunlarda kimlar saylovda ishtirok eta
olmasligi haqida aniq normalar mavjud bo’lib, bular zaruriy cheklashlardir. Bunday
cheklashlar aksariyat mamlakatlar qonunlarida uchraydi va demokratiyaga aslo zid
emas.
Masalan, O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida “Sud tomonidan
muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek sud hukmi bilan
ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotgan shaxslar saylanishi mumkin emas
va saylovda ishtirok etmaydilar”. Bundan tashqari saylov qonuni saylanuvchilar
oldiga ba’zi talablarni qo’yadi, masalan ma’lum yoshga еtgan bo’lishi, shu joyda
ma’lum yil muqim yashagan bo’lishi va boshqalar.
Demak saylov huquqi faqat o’rnatuvchi, ta’minlovchi normalardan iborat
bo’lmay, huquqlarni cheklovchi normalardan ham iborat. Chunki bu normalar ham
saylov o’tkazishga bevosita tegishlidir.
Saylov huquqini aniqlashda uning mazmunini bilish, anglash muhimdir. Saylov
huquqi mazmunini saylov prinsiplarining, saylov tashkil qilinadigan va
o’tkaziladigan qoida va holatlarning, saylov ishtirokchilari maqomining davlat
tomonidan huquqiy normalar orqali mustahkamlanganligi tashkil etadi. Saylov
huquqi mazmunini yana saylov tadbirlari, xarakatlarining tartibi, bosqichlari,
vakolatli organlarning qarorlari tashkil etadi.
Saylov huquqini aniqlashda uning predmetini aniq bilish alohida ahamiyat kasb
etadi.
Saylov huquqining fan sifatidagi predmeti yuqoridagi tushunchalardan,
mazmunidan kelib chiqadi. Saylov huquq normalari bilan o’rnatiladigan, tartibga
solinadigan munosabatlar saylov huquqning predmeti hisoblanadi. Bu munosabatlar
fuqarolarning saylov huquqlarini amalga oshirishi natijasida vujudga kelib buning
oqibatida tegishli hokimiyat tuzilmalari: Prezident, xalq deputatlari (Oliy Majlisning
Qonunchilik palatasi deputatlari, mahalliy kengash deputatlari) saylanadi.
Fuqarolarning o’zini-o’zi boshqarish organlarining tashkil etishda saylov huquqi
normalari amal qiladi. Saylov jarayonida vujudga keladigan barcha munosabatlar
saylov huquqning predmeti bo’lib, shu huquq normalari bilan tartibga solinadi.
O’zbekiston Respublikasi taraqqiyoti bilan mutanosib ravishda huquq tizimi,
huquqiy institutlar ham rivojlanib bormoqda. Ularni chuqur o’rganish zaruriyati
vujudga kelmoqda va shu tufayli oliy yuridik o’quv yurtlarida “Saylov huquqi”ni
alohida o’quv kursi sifatida o’qitish maqsad qilib qo’yilgan).
Do'stlaringiz bilan baham: