43
1991-yil 18-noyabrda “O’zbekiston Respublikasi Prezdenti saylovi to’g’risida”gi
qonun qabul qilindi
1
.
Qonun O’zbekiston Prezidentining umumxalq tomonidan, umumiy teng,
to’g’ridan to’g’ri, prinsip asosida yashirin ovoz berish yo’li bilan saylanishini
o’rnatdi. Shuningdek qonunda prezident nomzodiga qo’yiladigan talablar, saylov
tayinlash, nomzod ko’rsatish va boshqa barcha saylov jarayoniga taalluqli tadbirlar
qonuniy mustahkamlanib qo’yildi. Keyinchalik 1997, 1999, 2000, 2004, 2008, 2011
va 2015-yillarda qonunga etti marotaba o’zgartirish va qo’shimchalar kiritildi.
Natijada saylov huquqini umumiy prinsiplarini qo’llash kengaytirildi.
1993-yil 28-dekabrda “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov
to’g’risida”gi
2
, 1994-yil 5-mayida “Xalq deputatlari viloyat tuman va shahar
Kengashlariga saylov to’g’risida”gi qonunlar qabul qilindi
3
. Har ikkala qonunga
keyinchalik qo’shimcha va o’zgartirish kiritilib, takomillashtirildi.
O’zbekistonda
demokratiyani
rivojlanishi
saylov
qonunchiligini
takomillashuviga
zarur
sharoitlar
yaratdi.
Bu
o’zgartirishlar O’zbekiston
Konstitusiyasida ham, saylov to’g’risidagi qonunlarda ham o’z ifodasini topdi.
2002-yil 27-yanvardagi o’tkazilgan umumxalq referendumi natijalariga ko’ra
hamda uning asosida O’zbekiston Respublikasining 2003-yil 24-yanvarida qabul
qilingan qonunga muvofiq konstitusiyamizning 117-moddasida o’zgartirish va
qo’shimchalar kiritildi. Natijada O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi
O’zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasiga hamda Qoraqalpog’iston
Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi, viloyatlar, tumanlar, shaharlar, davlat hokimiyati
organlariga tegishincha ularning konstitusiyaviy vakolat muddati tugaydigan yilda
dekabr oyining uchinchi o’n kunligining birinchi yakshanbasida o’tkazilishi belgilab
qo’yildi. Bu saylov kunini avvaldan aniq belgilab qo’yilishi, turli sabablar bilan
saylov muddati hokimiyat, mansabdorlar manfaatlaridan kelib chiqib o’zgartirish
hollariga barham berib, saylovlarni qat’iy bir vaqtda o’tkazilishini ta’minladi.
Konstitusiyamizning saylov to’g’risidagi moddalarida yana Senatni tashkil
qilish tartibi ham belgilandi. Senatorlar fuqarolar tomonidan umumiy teng, to’g’ri
saylov bilan emas, fuqarolar tomonidan mahalliy vakillik organlariga saylangan
deputatlar tomonidan saylanadigan bo’ldi. Shunga asosan Senat a’zolari
Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi, viloyatlar shaharlar, tumanlar
davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qo’shma majlislarida shu
1
Bu haqida batafsil qarang: «Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисида»ги Ўзбекистон
Республикасининг 1991 йил 18 ноябрда қабул қилинган 414-XII сонли Қонуни (26.12.1997 й., 19.08.1999 й.,
26.05.2000 й., 03.12.2004 й., 25.12.2008 й., 12.12.2011 й., 29.12.2015 й. даги ўзгартиш ва қўшимчалар билан).
Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг
Ахборотномаси, 1992 йил, 1-сон, 34-модда.
2
Bu haqida batafsil qarang: «Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига сайлов тўғрисида»ги (2003 йил 29
августдаги 518-II-сонли Қонун билан янги таҳрири тасдиқланган) Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 28
декабрда қабул қилинган 990-XII сонли Қонуни (27.08.2004 й., 03.12.2004 й., 25.12.2008 й., 19.12.2012 й.,
29.12.2015 й. даги ўзгартиш ва қўшимчалар билан). Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг
Ахборотномаси, 2003 йил, 9-10-сон, 132-модда.
3
Bu haqida batafsil qarang: «Халқ депутатлари вилоят, туман ва шаҳар кенгашларига сайлов тўғрисида»ги
Ўзбекистон Республикасининг 1994 йил 5 майда қабул қилинган 1050-XII сонли Қонуни (26.12.1997 й.,
25.12.1998 й., 19.08.1999 й., 26.05.2000 й., 29.08.2003 й., 27.08.2004 й., 03.12.2004 й., 25.12.2008 й., 19.12.2012 й.,
20.01.2014 й., 29.12.2015 й.даги ўзгартиш ва қўшимчалар билан). Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг
Ахборотномаси, 1994 йил, 5-сон, 125-модда.
44
deputatlar orasidan yashirin ovoz berish yo’li orqali saylanishi belgilandi. Natijada
saylov tizimimizga pog’onali saylov instituti kiritildi.
2014-yil 16-aprelda Konstitusiyamizning mazkur 117-moddasiga yana
qo’shimcha kiritilib, uning asosida Markaziy saylov komissiyasining vazifasi,
faolyatining prinsiplari, tashkil etish tartibi konstusiyaviy darajada belgilandi.
Mamlakatda
olib
borilgan
demokratik
islohotlar
natijasida
saylov
qonunchiligiga ham sezilarli darajada o’zgartirish va qo’shimchalar kiritildi.
Natijada O’zbekiston Respublikasi Prezdentligiga, Oliy Majlis Qonunchilik
palatasiga nomzodlar ko’rsatuvchi sub’ektlar o’zgartirildi. Dastlab mahalliy vakillik
organlarining prezdentlikka, shuningdek, Qonunchilik palatasi deputatligiga
nomzodlar ko’rsatish huquqi bekor qilindi. Keyinchalik fuqarolar tomonidan ham
nomzodlar ko’rsatish tartibi bekor qilindi va amaldagi qonunchilikka asosan
Prezidentlikka, Qonunchilik palatasiga nomzodlar ko’rsatish huquqiga faqat siyosiy
Do'stlaringiz bilan baham: