O‘lchash. Bu metod yordamida o‘lchanadigan buyum va o‘lchov
birligi, miqyosi yoki etaloni (metr, kilogramm, minut, litr, harorat, rang
kabilar) o‘rtasidagi nisbat orqali belgilanadi. Aniq o‘lchovga ega bo‘lish
uchun maxsus asbob va anjomlardan foydalaniladi. O‘lchov ilmiy va
amaliy faoliyatda muntazam qo‘llaniladi. U kriminalistikada hodisa yuz
bergan joyni va ashyoviy dalillarni o‘rganishda, ekspertiza va boshqa
tergov harakatlari o‘tkazishda foydalaniladi.
Tasvirlash. Mazkur metod vositasida tadqiq etilayotgan ob’ektlar
belgilari va xossalari tasvirlab yoziladi (sanaladi). Bu uslub ob’ekt
haqida to‘la tasavvur hosil qilish yoki alohida tomonlari, tarkibiy
qismlari to‘g‘risida xulosa qilish imkoniyatini beradi. Tasvirlash sifatli
va miqdorli, tuzilmali va funksional, to‘la va to‘liq emas va h.k. bo‘lishi
mumkin. U og‘zaki va yozma shaklda, shu jumladan raqam, rasm, ramz
va boshqacha tarzda amalga oshiriladi.
Buyum va voqeliklarni bevosita va bilvosita tasvirlash turlari bor.
Birinchi holatda kriminalist tekshirilayotgan ob’ektning belgilarini,
ya’ni shaxsan o‘zi qabul qilgan, his etgan narsani tasvirlaydi, ikkinchi
holatda boshqa odamlar ko‘rsatgan belgilar asosida, masalan, guvohlar,
jabrlanganlarning so‘zlari asosida shaxs qiyofasini tasvirlaydi.
Qiyoslash ma’lum tartibda bajariladigan tasvirlash va solishtirib
ko‘rish elementlari bilan bog‘lab olib borishdir. Jumladan,
kriminalistikada odamning tashqi qiyofasini so‘z orqali ifodalash,
ta’riflab berish anatomik va funksional belgilar yordamida amalga
oshiriladi. Izchilligi, belgilarining soni va so‘z tarzidagi ifodasi ma’lum
tasvirlar vositasida bayon etiladi. Bunday tasvirlarda solishtirish
elementlari ancha ahamiyatli o‘rin egallaydi.
Qiyoslash metodini qo'llash mantiqning ikki qoidaga javob berishi
kerak:
1) ob'ektiv voqelikning bir hilda predmetlari va hodisalarini, bir
turdagi tushunchalarni qiyoslashga yo'l qo'yiladi;
2) qiyoslashda muhim ahamiyatga molik belgilardan foydalaniladi.
18
Eksperiment. Uning zaminida tekshirilayotgan hodisani o‘rganish
va uning boshqa hodisalar bilan aloqasini aniqlash maqsadida
o‘tkaziladigan ilmiy asoslangan tajriba yotadi. Bunda tekshirilayotgan
hodisa sun’iy ravishda iloji boricha to‘la va aniq takrorlanadi.
Eksperiment kuzatuv bilan birga olib boriladi, ammo bu mazkur
metodlar
aynan
bir
xil
ekan,
degan
ma’noni bildirmaydi.
Eksperimentning o‘ziga xos belgisi kuzatilayotgan hodisa jarayoniga
eksperiment o‘tkazuvchining faol aralashuvidan iborat. Kriminalistikada
eksperimental tekshirish va aniqlab olish, ba’zi hollarda tergov yoki
sudda ko‘rilayotgan ish yuzasidan ahamiyatli bo‘lgan yangi
ma’lumotlarni olish uchun o‘tkaziladi. Tergov eksperimenti, albatta,
protsessual shaklda amalga oshiriladi.
Ekspertizani amalga oshirishda ham ilmiy tadqiqotga xos
sharoitlarda eksperiment o‘tkaziladi. Eksperimentlar-ning umumiy
tomonlari ilgaridan tayyorlangan sharoitda o‘tkaziladigan tajribalar,
olingan natijalar bo‘lib, ularning to‘g‘riligi sinab ko‘rish orqali
kafolatlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |