Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

4.
 
“Krekerlar” – 
zamonaviy texnika vositalaridan yuqori darajada 
foydalana oladigan xavfli kiberjinoyatchilar. Ular sodir etgan qilmishlar 
odatda, katta miqdorda zarar etkazish bo‘lib hisoblanadi. Krekerlar 

---

503 
fayllarni nusxalashdan tortib dastur va tizimlarni yo‘q qilib 
yuborishgacha, barcha-barchasini amalga oshira oladilar.
5.
 
Ruhiy kasal shaxslar – 
ya’ni,kompyuter fobiyasi (axborot 
kasalligi) bilan og‘rigan shaxslar. Odatda bu turdagi kasallik bilan 
og‘rigan shaxslarda ichki yoki tashqi ta’sirlar ostida yoki tug‘ma 
informatsion rejimni buzilishi kuzatiladi. 
Kompyuter vositalari va axborotlari bilan bog‘liq mehnat 
munosabatlarini jadallashishi ko‘pchilik xizmatchi xodimlarining bunga 
tayyor emasligini ko‘rsatdi. Natijada, ularning ko‘pchiligida ishdagi 
stresslar tufayli kompyuter fobiyasi yoki nevroz kasalligi yuzaga kelgan. 
Umuman aytganda, bu kasallikni kasbiy kasalliklar jumlasiga kiritish 
mumkin. Uning asosiy belgilari tez charchash, kompyuter bilan ishlash 
jarayonida qon bosimini tez ko‘tarilib ketishi, bosh aylanishi va bosh 
og‘rig‘i, qo‘l barmoqlarining qaltirashi, nafas olishning qiylashishi, 
hushdan ketish va boshqalar. Bu turdagi jinotchilar xarakati asosan 
kompyuter texnik vositalariga zarar etkazish yoki ularni jismoniy yo‘q 
qilishga qatratiladi. Bunda jinoyatchilar o‘z xarakatlari ustidan qisman 
yoki to‘liq nozoratni qilish funksiyasini yo‘qotadi.
6.
 
Professional jinoyatchilar– 
iqtisodiyot, injener-texnik yoki fizika-
matematika ma’lumotiga ega bo‘lgan, maxsus texnik vositalar bilan 
qurollangan, jinoiy guruh yoki jinoiy tashkilotlarga a’zo yuqori malakali 
mutaxassislardir. Ular kompyuter texnik vositalari va dasturlaridan 
foydalanib katta hajmdagi pul mablag‘larini o‘zlashtirish bilan bog‘liq 
mansabdorlik, firibgarlik, iqtisodiyot soxasida yoki boshqa shu turdagi
jinoyatlarini sodir etadi. Bu jinoyatlar ko‘p epizodli bo‘lganligi uchun 
g‘arazli maqsadda yashirin usulda qasddan sodir etiladi.
Kompyuter axborotlaridan foydalanib sodir etilgan jinoyatlarda 
jinoyatchilar yoshi 15-45 yoshni tashkil qiladi. Ularning 33 % ni 20 
yoshgacha bo‘lgan shaxslardir. Aksariyat xollarda bu turdagi 
jinoyatchilar maxsus ma’lumotga ega bo‘lishmaydi. Jumaladan, 
AQSHda 
kompyuter 
axborotlaridan 
foydalanib 
sodir 
etilgan 
jinoyatlarning 
mingdan 
ettitasigina 
professional 
programmistlar 
tomonidan sodir etiladi.
2
Jinoiy tajovuz motiv va maqsadiga ko‘ra: g‘arzli (mol-mulkni yoki 
pul mablag‘larini o‘zlashtirish) , siyosiy (ayg‘oqchilik, davlatning pul-
kredit, moliya, valyuta tizimidagi faoliyatiga putur etkazish), tadqiqot 
qiziqishlari, bezorilik, sho‘xlik, qasd olish yoki boshqa maqsadlarda 
sodir etilishi mumkin.
2
ВеховаВ. Б.Компьютерные преступления: способы совершения, методики расследования. М., 1996. 

---

504