Логопедия фанининг мақсади, вазифалари. Нутқ органларининг тузилиши. Нутқнинг ҳосил бўлиш механизми

Экспрессив нутқнинг бузилиши. А. Р. Лурия (1969, 1975) афферент мотор афазиянинг икки варианта мавжудлигини таъкидлайди. Биринчиси, артикуляцион аппаратнинг турли органлари ҳаракатни фазовий, симултан синтези бузилиши ва камчиликнинг яққол ифодаланишида вазиятли нутқнинг бутунлай йўқолиши билан характерланади. Иккинчи вариант, клиникада "ўтказувчи афазия" номини олган, нутқнинг бошқа ихтиёрий кўринишларида ва такрорлаш, номлашнинг қўпол бузилишида вазиятли, клишесимон нутқнинг маълум даражада сақланганлиги билан фарқланади. Афферент мотор афазиянинг бу варианти кўпинча, артикуляция усулларини фарқлаб танлаш ва сўз таркибига қирувчи товуш ҳамда бўғин комплексларини симултан синтезининг бузилиши билан характерланади.
Афферент мотор афазиянинг биринчи вариантида артикуляцион аппаратнинг яққол ифодаланган апракцияси, спонтал нутқнинг бутунлай йўқолишига олиб келиши мумкин. Товушларни ихтиёрий такрорлашга уринишлар лаб ва тилнинг тартибсиз ҳаракатларига, литерал (товуш) алмашинувига олиб келади. Логопед артикуляциясига беморнинг тикилиб қараши ё усулни, ё артикуляция органини топишгагина олиб келади, бу товушларнинг аралашувини вужудга келтиради: м-п-6, н-д-т-л, и-с, о-у ва бошқалар. Бу товушлар талаффузида артикуляцион органлар туташиши даражасини кинестетик баҳолашнинг бузилиши билан тушунтирилади.
Бирмунча сўнгги босқичларда беморлар "тол” сўзини "дол", "лол" сингари талаффуз қиладилар, яъни бир фонематик парадигма бошқаси билан алмаштирилади.
Афферент мотор афазия учун мураккаб бўғинлар тузилишини таҳлил қилишдаги қийинчиликлар характерлидир. Беморлар ёпиқ бўғинни иккита очиқ бўғинга бўладилар, бўғинда кетма-кет келган ундошларни бўладилар, ундош товушларни тушириб қолдирадилар. Шу сабабли "мактаб" "қулф”, "стол” сўзлари "ма-кь-ть-аб", "қь-у-лъ- фъ", "съ-то-лъ” каби жаранглайди ва ҳ-к.
Нутқталаффуз томонининг тикланишига қараб, нутқий баён қилишнинг синтагматик томони сақланганлиги аниқланади. Айрим ҳолларда, енгил артикуляцион товушлар қолиши мумкин, булар айрим ҳолларда дизартрияни (артикуляцион аппарат апракцияси оқибати сифатидаги псевдодизартрия), бошқа ҳолларда, оҳанг ўзгаришидаифодаланмайдиган, балки сўзларни талаффуз қилишдаги сунъийлик ва секинлашганликда, жаранглиларнинг суниши ва кам учрайдиган литерал парафазияларда, юмшоқ ундошларнинг йўқолишида ифодаланувчи енгил хорижий аксентни эслатади.