Logopedik ritmika

“Terak momig‘i”
 mashqi. 
Yoz boshlandi. Kun issiq. Atrofda terak momiqlari yotibdi. Momiqni ko‘rib, 
unga qarash, o‘tirish, qo‘l barmoqlarining yumshoq harakati bilan ozgina momiqni 
yig‘ish. Barmoqlarining yengil harakati bilan momiqni bir qo‘ldan ikkinchisiga olish, 
uni puflash, yana ilib olib, qo‘l bilan dirijyorlik qilgancha she’r o‘qish: 
She’r: 
3.
 
MUSKULLAR TONUSINI TARTIBGA
SOLADIGAN MAShQLAR
Bu mashqlar shug‘ullanadiganlarga o‘z muskullariga egalik qilishga, harakatlarini
boshqarishni o‘rganishga imkon beradi. Bu bo‘limning mazmuniga muskullar tarangligi 
kuchining kam yoki ko‘pligiga nisbatan tushuncha sifatida “kuchli”, “kuchsiz” tushunchalarini 
bilib olish kiradi. Maktabgacha yoshdagi va kichik sinf o‘quvchilari musiqa asbobining 
baland va past ovozi bilan avval turgan holatda yoki uning oldida o‘tirgan holatda tanishadilar,
past ovozda yumshoq harakatlar bilan bayroqchalarni pastga, baland jaranglashda bayroqchalar 
bilan boshlari ustida ancha qattiq silkitishni bajaradilar. Bayroqchalar o‘rniga baraban, do‘mbira, 
chambarak, lentadan foydalanish mumkin. So‘ngra mashqlar qiyinlashadi. Bolalar narsalar bilan 
vazifalarni yurish, chopish, sakrash jarayonlarida bajaradilar. Masalan, bolalar asbobning kuchli 
sadolarida aylana bo‘ylab bayroqchalarni silkitib yuradilar, past tovushda to‘xtaydilar, ularni 
orqalariga yashiradilar. Har xil jaranglashni qadam tashlash bilan ham belgilash mumkin: bolalar 
baland jaranglashga to‘liq tovonda, past ovozda – oyoq uchida yuradilar. Nihoyat, jaranglar 
kuchini almashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan oyoqlar uchun bir jaranglash, qo‘llar uchun boshqa 
jaranglashlar taklif qilinadi. Turlicha qurilishli mashqlar beriladi. Bu bolalarni jamoada ishlashga 
o‘rgatadi. 
Bajariladigan mashqlar: 

Bolalar aylana bo‘lib polda turkcha o‘tiradilar. Baland musiqa ovoziga 
ikkala qo‘llarining kafti bilan polga uradilar, past ovozdagi musiqaga yengilgina 
chapak chaladilar. 

Bolalar aylana bo‘lib chap qo‘llarida chirmanda bilan turadilar, baland 
musiqaga o‘ng qo‘llari bilan chirmandaga uradilar, past musiqaga esa chirmandani 
o‘ng qo‘llariga olib yengil silkitadilar.

Bolalar baland musiqaga aylana bo‘ylab yuradilar, past musiqaga esa 
oyoqlari uchida o‘z atrofida aylanadilar, baland musiqaga bayroqchalarni silkitib
aylana bo‘ylab yuradilar, past musiqaga esa to‘xtaydilar va bitta tizzaga o‘tiradilar va 
boshqalar. 

Bolalar juft bo‘lib baland musiqaga aylana bo‘ylab yuradilar, past 
musiqaga esa juftlar bo‘linadilar va bittadan bir-birining orqasidan yuradilar.

---


Bolalar 3-4 tadan bo‘lib guruhlarga bo‘linadi. Ular o‘z uylari tomon 
tarqaladilar (zalning burchaklari). Har birida otni tasvirlovchi tayoqcha bo‘ladi. 
Bolalar baland musiqaga otlarida bir-birlarining orqasidan aylana bo‘ylab chopadilar, 
past musiqaga esa o‘z uylariga boradilar. Baland musiqa yangrashi bilan yana aylana 
bo‘ylab chopadilar. 
Yuqori sinf o‘quvchilari, o‘smirlar va kattalar uchun mashqlar xarakteri 
tuzilish shakliga qarab murakkablashadi (jaranglash kuchining almashishida galma-
gal va guruhli kirishlar). 

Uchtadan bo‘lib saf tortib baland sadoda aylana bo‘ylab yurish, past 
ovozga to‘xtash. Uchliklardan o‘rtadagilari oyoq uchida eng chetdagi qo‘llardan 
tashkil topgan darvoza orqali o‘tadilar. Baland jaranglash tiklanishi bilan hamma 
yana uchtadan bo‘lib aylana bo‘ylab yuradilar.

Hamma aylana bo‘ylab turadi. “Birinchi–ikkinchi” deb sanaladi. 
Shug‘ullanayotganlar musiqaning baland jaranglashiga qo‘llarini ushlab aylana 
bo‘ylab yuradilar, musiqaning past ovoziga ikkinchi raqamlar ichki aylanani 
shakllantirib o‘rtaga kiradilar. Ikkala aylanadagilar oyoqlarining uchida turli 
yo‘nalishda yuradilar. Musiqaning baland jaranglashiga ichki aylana tashqi aylanaga 
qo‘shilib katta aylana hosil qiladi.

Hamma ikki qator bo‘lib, oyoqlarini yelka kengligida ochib bir biridan 
6–7 qadam oraliqda qarama-qarshi tarzda turadi. Har birining o‘ng qo‘lida, o‘ng 
tomondagi qo‘shnisi chap qo‘li bilan ushlab turgan chambarak bo‘ladi. Qo‘llaridagi 
chambaraklar bilan odamlarning uzilmaydigan zanjiri tashkil topadi. Musiqaning
ohista jaranglashiga qatorlar o‘ngga, keyin chapga, tanalari og‘irligini bir oyoqdan 
ikkinchisiga o‘tkazib tebranadilar. Musiqa baland jaranglashga o‘tishi bilan 
shug‘ullanayotganlar chambaraklarni bir qatordan boshqasiga havoda irg‘itadilar, 
lekin shunisi ham borki har biri o‘ng qo‘li bilan ushlab turgan chambarakni otadi. 
Musiqaning past ovozida tebranish qaytadan boshlanadi.

Musiqani hamma qarama-qarshilik bilan jaranglash kuchining qismlari 
bo‘yicha tinglaydi. Shug‘ullanayotganlar musiqa tinglab bo‘lganidan keyin 
musiqaning baland ovozida qo‘llarini kuchli, past ovozida esa kuchsiz silkitib 
dirijyorlik qiladilar.