Logopedik ritmika

14.O‘YINDAGI FAOLIYaT 
Harakat muolojasida o‘yinlardan mustaqil tarzda yoki turli xil ritmik, 
logoritmik va musiqiy-ritmik majmualar uyg‘unligida foydalanish mumkin.
O‘yinlar davolash muolajasida rang-baranglik va his-hayajon kiritadi. 
(dizartriyada, rinoliyada va afaziyada). Davolash muolajasi shaklidagi o‘yin uslubi 
amalda tobora ko‘proq o‘z tatbiqini topmoqda. 
Ruhiy-fiziologik rivojlanishga mos 
holda bolalar o‘yin vositalarining ta’siriga osongina beriladilar. Ammo bolalarning 
diqqat-e’tiborlari muqobil emas, o‘zgaruvchan bo‘lganligi sababli, ularning bir 
buyum bilan uzoq vaqt shug‘ullanishlari qiyinchilikda kechadi, to‘g‘ri nafas olishni 
unutadi yoki harakat topshiriqlarini bajarish jarayonida bir necha daqiqaga to‘xtatib 
qo‘yadi.
Shu sababli bolalar amaliyotga murakkab uslubli, harakatli, katta kuch va 
tezlik talab etuvchi hamda murakkab tuzilishga ega bo‘lgan o‘yinlar to‘g‘ri kelmaydi. 
Tarbiyachi bolalar bilan ishlashda o‘yinlardagi jismoniy va his-tuyg‘ularning 
yuklamasi ortiqcha yoki o‘yinning harakatiga, unga qo‘yilgan boshlang‘ich 
raqobatlashuvga, uning davomiyligiga, o‘tkazish sharoitlariga, o‘yinchining reaksiya 
darajasiga, 
ularning 
harakatlanish 
madaniyati 
va 
oldingi 
harakatlanish 
mashg‘ulotlariga, o‘yinchilar soniga, shuningdek, ularning turli xil qismlari va 
guruhlariga, har bir o‘yin qoidasi va unga rioya qilishlikka hamda boshlang‘ich holat 
va o‘yining rivojlanishiga bog‘liq ekanligini unutmasligi lozim. bola organizm 
funksiyasiga o‘yinning darajalangan ta’siri maqsadiga asoslanib, qoidalarni va birini 
o‘rniga ikkinchisini kiritish orqali uni o‘tkazishni o‘zgartirish mumkin. 
Davolash muolajasidagi o‘yinlar tasnifi ko‘p sonli topshiriqlarga va ularning 
shartlariga bog‘liq bo‘lib, bu shartlarga davolash jarayonida javob berishi lozim. 
Uning maqsadi va vazifalari turlichadir. Shu tarzda qiziqtiruvchi va chalg‘ituvchi 
xarakterdagi o‘yinlar bolaning diqqatini chalg‘itadi, o‘ziga jalb etadi, maxsus 
yo‘naltirilgan o‘yinlar o‘yin tashkil etuvchi mualaja davrida bajarilayotgan ish 
yaxshilaydi, ayrim tibbiy topshiriqlarni bajaradi (tayyorlov sifatidagi dizartriyaga ega 
bo‘lgan bolalarda bolalik serebral paralich holatida umurtqa pog‘anani korrigiratsiya 
qilish); duduqlanish va turli xil ruhiy-asab kasalliklari bilan xastlangan kattalar va 

---

bolalar tinchlantiruvchi xarakterdagi o‘yinlar foydalidir, ustki va ostki qismlar 
rivojlanishda ishtirok etish afvzalligiga ega bo‘lgan o‘yinlar.
O‘yinlar unda ishtirok etuvchi o‘yinchilar soniga bog‘liq holda yakka holdagi 
va guruhli o‘yinlarga bo‘linadi. Guruhxli o‘yinlar komandalarga bo‘lingan va 
bo‘linmagan bo‘ladilar.
O‘yin shartlarining bajarilishiga va o‘yinchi holati hamda buyumlarning 
atrofdagilarga nisbatan o‘zgarishiga mos holda guruhli o‘yinlar quyidagilarga 
bo‘linadi:
– turgan joyida o‘ynash (statistik o‘yinlar) bu o‘yinda kasal atrofdagi 
buyumlarga nisbatan o‘z holatini o‘zgartirmaydi xolos. Bunday o‘yinlarda (o‘tirgan, 
turgan, ba’zida esa yotgan holatda) xarakat miqdorr jihatdan chegaralangan bo‘ladi 
va asosiy ta’sir qiluvchi element his-tuyg‘u omilidir.
Jismoniy yuklanish mazkur o‘yinda boshqa o‘yindagilarga nisbatan eng kam 
bo‘ladi.
– kam harakatli va yarim harakatli o‘yinlar, bu o‘yinlarda bir-birlariga 
nisbatan turlicha munosabatda bo‘lgan harakat elementlari va statistika mavjud.
Odatda bunday o‘yinlarni o‘tkazishda boshlang‘ich holat o‘tirgan yoki tik 
turishdan iborat bo‘ladi.
Ulardagi jismoniy va ruhiy yuklanish belgilangan bo‘lib, ko‘proq his-
hayajondan iborat. Shuningdek, bu o‘yinlar xarakatdagi o‘yinlar bilan joyda turib 
o‘ynaladigan o‘yinlar orasidagi o‘tuvchi o‘yinlar hisoblanadi. – 
Harakatdagi 
o‘yinlarda ishtirokchi tanasining holatini atrofdagi buyumlarga nisbatan uzluksiz 
o‘zgartirib turadi. Ularning his-hayajonlarning ko‘pligi bilan xarakterlaydi va 
harakatning turli xil shakllariga ega bo‘ladi: 
– yugurish, sakrash, yurish va shunga o‘xshash; shuningdek, bunday o‘yinlar 
takrorlikni, kuchlilikni, kuchlilikni, harakatni mo‘ljallay bilishni chidamlilikni talab 
etadi va mushaklarning funksiyasida, nafas va yurak tomir tizimida sezilarli o‘zgarish 
hosil qilib, organizm faoliyatiga har tomonlama ta’sir ko‘rsatadi. O‘yin davomida 
jismoniy yuklanish ko‘p bo‘lganligi sababli ular bemorlardan yuqori funksionallik va 
ko‘proq jismoniy imkoniyatlarga ega bo‘lishlikni talab etadi.

---

Shu bilan birga harakatlantiruvchi o‘yinlar nutqida va harakatlanishida 
buzilishlarga ega bo‘lgan shaxslarga juda katta korreksiyalovchi ta’sir ko‘rsatadi.
Harakatlantiruvchi o‘yinlarning 1-3 yoshgacha bo‘lgan bolalar organizmiga ijobiy 
ta’siri haqida ko‘pgina mualliflar yozganlar. Masalan, R.I. Yevdokimova, O.R. 
Kostenko va P.E. Rudovskayalar harakatlantiruvchi o‘yinlarning yurak-qontomir va 
nafas olish tizimlariga nisbatan ijobiy ta’siri ustida bir qator izlanishlar olib bordilar. 
Bola bunday o‘yinlar ta’sirida yaxshi rivojlanadi: tanasining vazni, bo‘yi, eni ko‘krak 
qafasidagi xavo aylanishi yo‘llari va mushaklari ortib boradi; umutqa pog‘onadagi 
nuqsonlar kamayadi, uxlash va ishtahasi yaxshilanadi.