Logistika

Ishlab chiqarish logistikasi korxona (firma) ichidagi moddiy oqimlar harakati jarayonini o‘z ichiga oladigan sohadir.

Hozirgi zamonda raqobatbardoshlikni ta’minlash uchun sifatli mahsulot chiqarishning o‘zi kamlik qiladi. Ishlab chiqaruvchi iste’molchiga tovar yetkazib berish jarayonida qo'shimcha ayrim bir xizmatlarni ham ko‘rsatadi, uning talablarini toMiq qondirishga harakat qiladi.

Shunday qilib, logistik servis tovar yetkazib berish jarayonida ko‘rsatiladigan xizmatlar kompleksidir.

Texnologik yo‘nalish esa transportda yuk tashish texnologiya- larini, ombor xo'jaligini, axborot ta’minotini, rejalashtirish va nazoratni takomillashtiruvchi logistikaning funksional sohasidir. Logistikaning ayrim funksional 8оЬа1апа1_гкс‘г»Ь -eniqavlik

(l.l-jadval):
idTrt bu^.| A.---






7.1-jadval

Logistikaning funksional sohalari vazifalari

T/r	Logistika sohasi	Asosiy vazifalari
1.	Zaxiralar/sotib olib g‘amiash	zaruriy moddiy zaxiralarni rejalashtirish, shakllantirish va uni saqlash uchun xarajatlar; ishlab chiqarishda materiallarga bo'lgan ehtiyojlami imkon qadar maksimal iqtisouiy samara bilan qondirish
2.	Ishlab chiqarish	— moddiy boyliklar yaratish, moddiy xizmatlar ko'rsatish (oldin yaratilgan boyliklaming qiymatini oshirish bo‘yicha xizmatlar)
3.	Servis	— tovarlarni iste’molchilarga yetkazib berish jarayonida xizmat ko'rsatish
4.	Taqsimot	— xaridorlar talabini aniqlash, xo‘jalik aloqalanni o‘rnatish, iste'molchilargaxizmat ko'rsatish, tovar harakatining ratsional shakllarini tanlash va savdoni tashkil etish
5.	Mahsulotni tashish (transportirovka)	— transport turini tanlash. rejalashtirish va mahsulotni yetkazib berish bo'yicha monitoring ^‘tka/.ish
6.	Omborga joylash va omborda mahsulotga ishlov berish	— omborni joylashtirish variantini tanlash, omborda qayta ishlashni boshqarish, o‘rash
7.	Axborot ta’minoti	— moddiy oqimlarning harakati xususida ma’lumotlar vig'ish, logistikjarayonlami kompyuterlar bilan ta’minlash

Taqsimot — bu logistikaning ishlab chiqaruvchidan iste’mol­chigacha bo‘lgan yo‘ldagi moddiy oqim boshqaruvi bo‘yicha vazifalar kompleksini o‘z ichiga olgan, sotish xususiaa qo'yilgan vazifalardan boshlab, iste’molchiga mahsulotni yetkazib berish- gacha yoki sotib boMingandan keyingi xizmatlar yakunlanguncha bo‘lgan vazifalarni o‘z ichiga olgan sohadir.

Yuk tashish — o‘z ichiga nafaqat yukni ishlab chiqaruvchidan isk-'inolchigacha, korxonadan omborgacha, ombordan ombor- tjacha, balki ombordan iste’mol yerigacha yetkazib berishni o‘z idiiga oladi.

Ombor xo‘jaligi — o‘z ichiga mahsulot uchun ombor obyekt- larini ularni joylashtirish va ulardan foydalanishni oladi.

Axborot — har qanday logistik tizim axborot va nazorat ii/imostilar tizimlari yordamida boshqariladi. Ular orqali buyurtma, mahsulotni yuklash va jo‘natish haqidagi talabnomalar, zaxira- larning kerakli miqdorda ushlab turishi kabi operatsiyalar amalga oshiriladi.

Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, axborot logistikasi logistikaning bir tarmog'i bo‘lib, ma’lumotlar oqimini tashkil etadigan materiallar oqimini kuzatishda hamda tahminot, ishlab chiqarish va sotish jarayonlarini bog‘lab turadigan bo‘g‘in hisoblanadi.

Nazorat uchun savollar

/. Logistikaga berilgan ta’riflar mohiyatini tushuntirib bering.

2. 
   Logistika tushunchasining tarixi va rivojlanish bosqichlari haqida nimalarni bilasiz?
   

.? 0‘zbekiston tarixida logistikaning tutgan о‘mi qanday?

4. 
   Logistika tushunchasining tasnifi nimalarda namoyon bo'ladi?
   

5 Logistika jarayonining tarkibini izohlab bering.

6. 
   Logistika jihatlarini qanday tushunasiz?
   
7. 
   Logistika faoliyatini takomillashiirishda qanday bosqichlar mavjud?
   
8. 
   Hozirgi zamonda logistikaning tutgan о‘mini izohlab bering.
   
9. 
   Rozor munosabatlarining rivojlanishiga logistikaning ta’siri qanday?
   
10. 
    0‘zbekiston iqtisodiyotining bozor munosobatlariga o‘tish sharoitida logistikaning tutgan о‘mini aniqlovchi omillar nimalardan iborat?
    

/ /. L-ogistik funksiyalarning tasnifi nimalardan iborat?

12. 
    Logistikaning asosiy maqsadini izohlab bering.
    
13. 
    Logistikaning asosi nimalarda o‘z aksini topadi?
    
14. 
    Moddiy oqim tasnifini tushuntirib bering.
    
15. 
    Logistikada axborot oqimi tushunchasiga izoh bering.
    
16. 
    Logistik operatsiyalar va funksiyalarning qanday turlarini bilasiz?
    
17. 
    logistik zanjirning tasnifini tushuntirib bering.
    

2. 
   BOB. LOGISTIK KONSEPSIYA
   

Reja:

1. 
   Logistikaning funksiyalari va tamoyillari.
   
2. 
   Logistikaning konseptual tashkil etuvchilari.
   
3. 
   Logistikaning maqsad va tizimlari.
   
4. 
   Logistikaning marketing va ishlab chiqarishni rejalnshtirish bilan funksional o‘zaro bog‘liqligi.
   
5. 
   Logistik tizim tushunchasi va uning faoliyatini haholash.
   

1. 
   Logistikaning funksiyalari va tamoyillari
   

Logistikaning funksiyalari. Logistika materiallar harakatining har bir bosqichida moddiy oqimlarning ishlashini ta’minlash va tashkil etishni о z ichiga oladi.

Logistikaning uchta funksiyasi ajratiladi:

• 
  integratsiyalashuvchi — tovar harakati jarayonini bir butun jarayon sifatida tashkil etadi;
  
• 
  tashkillashtiruvchi — tovar harakati qatnashchilarini o‘zaro kelishilganligini ta’minlaydi;
  
• 
  boshqaruvchi — material o‘tkazuvchi tizim parametrlarini belgilangan chegarada ushlab turadi.
  

Integratsiyalashuvchi funksiya. Tovarlami yetkazib beruvchidan iste’molchigacha bolgan harakati davomida moddiy oqim mate- riallami sotib olish, mahsuiotni ishlab chiqarish va taqsimlash (sotish) bosqichiaridan o’tadi. Tovar harakatining har bir bosqichi o‘ziga xos xususiyatlar bilan xarakterlanadi va faqat unga tegishli bo'lgan masalalarni yechadi. Lekin u’aming birontasi ham tovar harakati jarayonidan tashqarida mustaqil ko‘rib chiqilishi mumkin emas. Bu jarayonda muhim o‘rinni sotish egallaydi, u ishlab chiqarishning tashkiliy va iqtisodiy xususiyatlarini, materiallar xaridining hajmini va nomenklaturasini hamda bu bosqichlaming bir-biriga munosabatlarini asoslab beradi.

Shu bilan birga tovar harakatining har bir bosqichi o‘z o'mida h;im ishlab chiqarish jarayoniga, ham umuman tovar harakati Miayonining o'tishiga ta’sir o‘tkazadi. Masalan, savdo bozorining kengayishi ishlab chiqarish va xarid qilish hajmining o'sishiga olib keladi.

Materiallar yetkazib berilishining vaqtinchalik to‘xtashi yoki nlarga qo‘yilgan taklifning keskin oshib ketishi, materiallarni katta iniqdorda va arzonroq narxda sotib olish hisobiga zaxiralar miqdorining ortib ketishiga olib keladi.

Logistika xarid qilish, ishlab chiqarish va sotish bosqichlarini hitta umumiy jarayonga birlashtiradi.

Logistika orqali materiallar oqimini boshqarish bir butun, inlcgratsiyalashgan tizim sifatida amalga oshiriladi, u xomashyo munbalarini qayta ishlashning bir nechta bosqichlarini va tayyor mahsulotni sotishni qamrab oladi. Tizim ostining alohida, lokal m 's.ilalaridan ishlab chiqarish tashkilotining global maqsadlariga o'lish amalga oshiriladi.

Tashkillashtiruvchi funksiya. Tovar harakati jarayonida yetkazib k nivchilar, ishlab chiqaruvchilar va sotuvchilar o‘rtasida xo’jalik nluqalari tashkil etiiadi va amalga oshiriladi. Xo'jalik aloqalarining i»hycktiv asosi bo‘lib mehnatning tovar harakati bosqichlari !m yicha bo'linishi xizmat qiladi, bu esa jarayonlarning aiohida- l.ishuviga olib keladi va turli aloqa tizimlari birlashtiruvchilarini sn/.lash talabim vujudga keltiradi. Bu masalaning yechimi bir butun Mqimli jarayon ichida materiallar va axborotning «ishlab i hiqamvchi — iste’molchi» zanjiri bo'yicha harakatini tashkil etish, ♦ilnhida bosqichlari o‘zaro ta’sirini ta’minlash va tovar harakati

• 
  |.ii nashchilari harakatlarini moslashtirish orqali amalga oshiriladi.
  

Boshqaruvchi funksiya. Ko'rib chiqilayotgan jarayonning ham- iiH.1 qismlarini bir-biriga moslashtirish va ratsional o'zaro harakatiga i rishish uchun ulami boshqarish zarur. Logistik boshqaruv hamma iindagi resurslarning iqtisodiga, tovar harakati bosaichlarida jonli vл buyumlashtirilgan mehnatga ketadigan xarajatlami kamay- linshga qaratilgan. Keng ma’noda logistikaning materiallar harakati i.iravoniga boshqaruv ta’siri material o'tkazuvchi tizim para- inciilnrini berilgan chegarada saqlashdan iborat.

Shunday qilish, logistika tovar harakati jarayonining shakl- lanishini, logistik jarayonning alohida oosqichlar va qatnashchilari o‘rtasida zarur xojalik aloqalarini o‘matish yo‘li bilan Lining sa- marali ishlashini va materiallar oqimi harakatining boshqaruvini ta’minlab beradi.

Logistika asosining tasnifi. Logistikaning asosiy maqsadi — ishlab chiqarilgan mahsulotni vaqtida va zarur miqdorda belgilangan joyga eng kam xarajatlar bilan yetkazib borishdir.

Logistik funksiyalar va maqsadlaming yig‘indisini logistikaning asosi tasniflaydi deyiladi. Logistikaning asosi integratsiyalashuvdan, tovar harakati jarayonining qatnashchilari va bosqichlarining o'zaro hamjihatligini ta’minlashdan, zarur mahsulotlarni belgilangan joyga, so'ralgan vaqtda eng kam xarajatlar bilan yetkazib berish maqsadida moddiy oqimni, unga tegishli bo‘lgan ma’lumotlar asosida boshqarishdan iborat.

Logistik tizimda bo‘lib o‘tayotgan va tashqi muhit bilan o‘zaro ta’sirini xarakterlovchi jarayonlar logistikaning tuzilishini amaliy faoliyat turi sifatida ochib beradi.