Logistika

l-jadval


Transport

turi
Transport tnrini tanlashga ta’sir qiladigan omillar bo‘yicha turli transporter bahosi^I

Transport tarini tanlashga ta’sir qiluvchi omil

Yetka­

zib

berish

mud-

daii

Yuk

jo'na­

tish

chas-

totasi

Yetkazib berish jad- valiga rioya qilish ishonch- iiligi

Turli xil

yuklarni

tashish

qobiliyati

Hududning istalgan nuq- tasiga yukni yetkazish qobiliyati

Ta­

shish

qiy-

mati

li'mir yo‘l SlIV

3

4

3

2

2

3

4

4

5

4

1

Avtomobil

5

5

5

2

Ouvur

5

'I.irif miqdorining asoslari qilib xizmatlarning tannarxi, ya’ni i.inf va yig‘imlarni ishga kiritish istiqboii belgilash davri, shuningdek, samaradorlikning oxirgi darajasi, amaldagi qonun bilan lu lgilanadi. Transport xizmatlaridan foydalanuvchi iste’molchilar p;iroxod boshqarmasidan va portlardan ular taklif etayotgan iMrillarning iqtisodiy jihatdan asoslanganligini talab qilishlikka luqlidir.

Dengiz transportida yuk tashish uchun haq to‘lash yo tarif bn'yicha yoki fraxt iizimida (kirakashlik uchun) amalga oshiriladi. >V;ii yuklar turg‘un yuk oqimi bo‘yicha yo'nalishga ega bo‘lsa,

¹ Савенкова Т.Н. Логистика. Учебное пособие, — М.: ОМЕГА — Л, 2006.

yuk tashish suv kamchiligining muntazam tizimi orqali amalga oshiriladi.

Bunday hollarda yuklar belgilangan jadval orqali harakat qiladi va e’lon qilingan tarif bo'yicha pul to‘planadi.

Shunday hollarda yuklarni tashishda yuk kemalarining ishlari doimiy suzish hududlari bilan bog‘lanmasdan doimiy portlarda tushirish va yuklash bilan, ma’lum yuk turi bilan cheklanmay yuk tashish fraxt me’yori (kirakashlik tariflari) bo‘yicha to'planadi.

Havo transporti. Asosiy afzalliklari: tezhgi, alohida rayonlarga yetkazish imkoniyati. Kamchiliklariga yuk ta’riflarining yuqoriligi va meteosharoitlar kiradi (yetkazib berish jadvaliga rioya qilish imkoniyatini tushiradigan meteosharoitlar).

4. 
   Transport vositalar! va ularning moddiy-texnika bazasi
   

Transport odamlar va yuklarni tashishda bo‘ladigan moddiy ishlab chiqarish tarmog‘idir. Ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasi moddiy xizmatlar ishlab chiqarishga kiradi. Ijtimoiy ishlab chiqarishda transporting o'rni 6.2-chizmada ko'rsatilgan.




6.2-chizma. Ijtimoiy ishlab chiqarishda transporting o‘rni.




Transport turini tanlash masalasi logistika zaxiralarining qulay darajasini tashkil qilish va ushlab turish, qadoqlash va o‘rash turini tanlash hamda boshqa shu kabi masalalar bilan bog‘liq holda yechiladi.

Muayyan bir mahsulotni tashish uchun transport turini innhtshda liar xil transport turlarining xarakterli xususiyati haqi- iI.iki axborot asos bo‘lib xizmat qiladi.

Avtomobil transporti. U yuxiar va yo'lovchilarni relssiz V») llarda tashuvchi transport turiga kiradi. Ular, asosan, quyidagi v.i/.nalami bajaradi:

1. 
   Yuklarni magistral transporti (paroxod, samolyot, poezd va lik.lga tushirish va olib borish.
   
2. 
   Sanoat va qishloq xo'jaligi yuklarini qisqa vaqt ichida tashish.
   
3. 
   Yuklarni qurilish va savdo uchun tashish.
   
4. 
   Uzoq masofalarga avtomobil transportida tez buziladigan, Qimmatbaho, tez olib borilishi kerak bo‘lgan transportning boshqa I in lari bilan tashish, tushirish, ortish qiyin bo‘lgan yuklarni i.-.lush.
   

1. 
   lozirgi davrda iqtisodiyotning biror-bir sohasi o‘z vazifalarini fivlomobil transportisiz bajara olmaydi.
   

Avtomobil transportiga bo'lgan mehnat va pul sarfi boshqa l.r.msport turlaridan ko‘proq bo‘lsa ham iqtisodiyotning hamma luisqichlarida keng yoyilgan. Avtomobil transportida yuklarni

8. 
   ishish samaralidir. Ayniqsa, yuklarni «eshikdlan eshikkacha» inshishda, yuklarni ortish va tushirishga sarflangan xaraiatlar vuklarning yo'ldagi vaqtlarini qisqartiradi.
   

O'zbekiston Respublikasi xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlari \.i mamlakat aholisi ehtiyojlarini qondirish darajasida rivojlangan fivlomobil transportiga ega.

Respublikada xalq xo jaligining sanoat, qishloq xo‘jaligi, t|iirilish, suv xo‘jaligi, aloqa, savdo, sog'liqni saqlash, kommunal xo'jaligi, madaniyat, mudofaa va boshqa tarmoqlarda ixtisos- l.islitirilgan yiriK avtotransport korxonalari mavjud.

Umumiy foydalaniladigan yuk va yo‘lovchilar tashuvchi avto- niobil transportining yirik korxonalari «0‘zavtotransport» davlat hissadorlik korporatsiyasi tarkibiga kiradi. Korporatsiya 1993-yil umhkil etilgan. Korporatsiya tarkibida hissadorlik jamiyatlariga iiylantirilgan yo‘lovchi tashishni amalga oshiradigan 99 ta, yuk i;r.liish bilan shug‘ullanadigan 99 ta va aralash 67 ta avtokor- xoiuilar bor. Bu avtokorxonalarda 14 mingdan ortiq avtobus, 24,6 ming yuk avtomobili bo‘lib, ularda 20 L2-yili 220,6 mln. tonnaga yaqin yuk tashildi (jami transport turlarida tashilgan umumiy yuk hajmining 24,7%i avtomobil transportida tashilgan).

Korporatsiyaning «0‘ztashishtrans« savdo transport birlaslimasi va «0‘zbekavtotur» firmasi xalqaro yuk tashish va yoMcvchiiar qatnoviga xizmat ko'rsatadi. Oxirgi yillarda Avstriya, Germaniya, Eron, Xitoy, Turkiya va boshqa mamlakatlarga ko‘p million tonna yuk yetkazib berildi. Keyingi yillarda korporatsiya aholiga avtotransport xizmati ko‘rsatishi rivojlanmoqda. Shaharlararo yuk tashishni «0‘zavtotrans» ishlab chiqarish birlasbmasi korxonalari «0‘zavtotranstexnika» (TIB), «O^lzavtotrans» korxonalari bajarib kelmoqda.

Tarmoq korxonalari uchun muhandis-texnik xodimlar 12 ta mutaxassislik bo‘yicha Toshkent avtomobil va yo'llar institutida, Qo‘qon, Buxoro, Urganch, Toshkent avtomobil va yo‘llar koliej- larida tayvorlanadi. «0‘zavtotrans« korporatsivasi huzurida 15 ta avtomobil o‘quv kornbinati va ularning 100 ta filiali ishlaydi. Avtomobil transporti tizimida 0‘zbekiston hissadorlik sug‘urta kompaniyasi yolovchilami sug‘urta qilish ishlari bilan shug’ul- lanadi.

Temir yo‘l transporti. Xalq xo'jaligida temir yo‘l transportining yolovchilar hamda yuk tashishda salmog‘i katta. Respublika temir yo‘l transporti MDH doirasidagi qo‘shni davlatlar bilan tqtisodiy aloqalarni amalga oshirishda muhim o‘rinda turadi. 19^Q4-yil noyabrda 0‘zbekiston Respublikasida joylashgan temir yo‘l korxonalari va bo‘linmalari, loyiha-konstruktorlik va boshqa tashkilotlari va muassasalari negizida «O'zbekiston temir yollari» davlat hissadorlik kompaniyasi tashkil etildi. 0‘zbekiston Respub­likasi mamlakat mustaqilligi va iqtisodivoti uchun ulkan ahamiyatga ega boMgan Xitoy, Koreya, Yaponiya, Eron, Turkiya va Harbiy Yevropaning janubi bilan tutashtiradigan «TransOsiyo» magistral/ (Istambul — Toshkent — Olma-ota — Pekin) qurilishida ishtirok etmoqda.

«0‘zbekiston temir yollari» 50 mingdan ortiq turli yuk vagoni va Germaniyada tayyorlangan refrijiratorlari, 1450 ta yo‘lovchilar tashiladigan vagonga ega. Kompaniyaning temir yo‘ldan tovdalanishiga mas’ul bo'lgan Toshkent, Farg‘ona, Buxoro, ' )n>lho‘yi, Qarshi bo‘limlari bor. Tashiladigan yuklarning asosiy t.|isinini quriiish materiallari, bulardan 21 % taxta, 3% neft va in II mahsulotlari, 35 % g‘alla, sement, kimyoviy mahsulotiar va imQf.nl o‘g‘itlar, ke‘mir, sab/.avot va boshqa xalq xo‘jaligi yuklari

1. 
   islikil eladi. Yo‘jovchilarga xizmat ko‘rsatishda, ayniqsa, shaharlar .iiiolidagi qatnovda elektropoyezdlardan tobora kengroq foydala- mlinpqda.
   

Rcspublikada poezdlar harakatini boshqarish yagona dispet- . lu ilik markazi mavjud bo'lgan Toshkentda amalga oshiriladi. I'uc/.dlar harakatini boshqarish tizimlarida avtomatlashtirilgan H/uial ko‘rsatadigan yuqori quvvatli axborot hisoblash markazi ishlab Uiribdi.

Yo'lovehi tashuvchi poyezdlarning eng yuqori tezligi '() 280 km/soatni, yuk tashuvchi poyezdlarning tezligi 80 km/ Mi.itni tashkil qilsa, stansiyalararo yo‘llarda yo‘lovchilar tashuvchi l>oyc/dlar 60 km/soat, yuk tashuvchi poyezdlar 35 km/soat ir/likda harakat qiladi. «0‘zbekiston temir yo'llari» kompaniya- ■.iniiig lokomotiv parki yangi turdagi teplovozlar, elektrovozlar,

1. 
   liktropoyezdlardan tashkil topgan. Toshkent, Xovos, Qo‘qon, \iKlijon lokomotivlarini ta’mirlash o‘zlashtirilgan. «0‘ztemiryo‘lta’- iii11lash» ishlab chiqarish birlashmasining bosh korxonasi Toshkent u-plovozlarining zavod ta’miri hamda yo'lovchilar tashiladigan v.iyonlaming qayta ta’mirlanishi, Paxtaobod zavodida yopiq vagon-
   

50.