Logistika

Logistikani boshqarish vazifalari nimalardan iborat?

Logistik boshqaruvning funksiyalari haqida nimalami bilasiz?

Logistikani boshqarish tuzilmasi turlari haqida gapirib bering.

Sanoat korxonalarida logistika bo'limining vazifalari nimalardan iborat?

Materiallar oqimi boshqaruvi tizimini takomiiiashtirish yoilari qanday?

4. 
   BOB. TAQSIMOT LOGISTIKASI
   

Reja:

1. 
   Taqsimot logistikasining obyekti, predmeti va funksiyalari.
   
2. 
   Taqsimot logistikasining sohalarda qo 'Ilanilishi va o‘zaro hamkorligi.
   
3. 
   Logistik tizimda mahsulotiar taqsimotining asosiy kanallari va vositalari.
   
4. 
   Taqsimotni boshqarish tizimlari va strategiyasi.
   
   1. 
      Taqsimot logistikasining obyekti, predmeti va funksiyalari
      

Taqsimot logistikasi tushunchasi. Taqsimot logistikasi — bu turli ulgurii xaridorlar o‘rtasida materiallar oqimini taqsimlash jarayonida, ya’ni tovarlarni ulgurji sotish jarayonida amalga oshiriladigan bir-biri bilan bog'liq faoliyatlar majmuasidir.

Taqsimot logistikasining asosiy maqsadi kam xarajatlar bilan kerakli tovarlarni kerakli vaqtda kerakli joyga yetkazilishini ta’min­lash. Talablarni aniqlash va ularga qiziqtiradigan omil topish bilan shug'ullanadigan marketingdan farqli ravishda taqsimlovchi logis­tika kam xarajatlar bilan marketing tomonidan shakllangan talabni qondirishga xizmat qiladi.

Bunda iste’molchining asosiy mahsulotga bo‘lgan ehtiyojini qondirishda quyidagi vazifalardan kelib chiqish lozim: tovarni o‘z vaqtida yetkazib berish, buyurtmachining favqulotda talablarini qondirishga qodirlik, tovar ortish-tushirish ishlarida ehtiyotkorlik ko‘rsatish, ishlab chiqaruvchining nuqsonli mahsulotlarni tez al~ mashtirib berishga hamda tovar-moddiy zaxirani ma’lum darajada ushlab turishga tayy^or turishi.

Demak, taqsimot deganda mahsulotni o‘rash, ekspeditsiya qilish, sotuvni boshqarish, mol yetkazib beruvchining omborida tayyor mahsulotni saqlash, tayyor mahsulot uchun ombor xo‘jaligini, ombordan tayyor mahsulotni jo‘natish uchun transport xo‘jaligi tushuniladi.

l aqsimot sohasida logistika strategik, tashkiliy, moliyaviy va hoshqa o'zaro bog‘langan moddiy, axborot, moliyaviy noishlab

• 
  hiqarish davridagi oqimlarning egiluvchan boshqamv tizimidan fborat.
  

l aqsimot logistikasining o‘rganish obyekti deb yetkazib beruv- i liidan iste’molchigacha moddiy oqim harakatining bosqichlariga aytiladi.

Tovarning iste’molchiga jismoniy yetib borish jarayoni taqsimlash logistikasining organish predmetidir.

l aqsimot logistikasining asosiy funksiyalari quyidagilardir:

1. 
   Xaridorlar talabini aniqlab, unga javob berish (qondirish)ni ii'^iikil etish.
   
2. 
   Tovar yetkazib berish, iste’molchilarga xizmat ko‘rsaiish im'yicha xo‘jalik aloqalarini o'rnatish.
   
3. 
   Taqsimot kanallarining tashkiliy tizimini qurish.
   
4. 
   Tayyor mahsulot zaxiralarini to‘plash (yig‘ish), saralash va /Oylash.
   
5. 
   Tayyor mahsulot, bo'sh idishlar, chiqindilarni transpor- liiovka qilish.
   
6. 
   Zaxiralarni boshqarish, tovarlami konsolidatsiya (birlashuvi) t|ilish va tarqatish.
   
7. 
   Fovar o‘tishi (harakati)ning muqobil shakllarini tanlash va savdoni taslikii etish.
   

X. Tayyor mahsulot va logistik servis sifat standartini qo‘llash.

4. Taqsimotni monitoring qilish va axborot bilan ta’minlash.

l aqsimot logistikasi vazifalarining tarkibi ikki darajaga: ichki \.i tashqi vazifalarga bo‘linadi. Ichki taqsimot logistikasi korxona i.larajasida quvidagi masalalarni hal etadi:

1. 
   Buyurtma qabul qilib, uni bajaradi.
   
2. 
   Sotuv jarayonini rejalashtiradi.
   
3. 
   0‘ram turini tanlaydi, komplektlash bo'yicha qaror qabul qiladi, shuningdek, jo‘natishdan awal bajarilishi zarur bo‘lgan i*in-iatsiyalami tashkil etadi.
   
4. 
   Mahsulotni joVnatishni tashkil etadi.
   

3. 
   Yetkazib berish va transport orqali jo‘natish nazoratini laslikil qiladi.
   

6. Sotilgandan keyingi xizmat ko‘rsatishni tashkil etish.

Tashqi taqsimot logistikasi vazifalariga quyidagilar kiradi:

1. 
   Taqsimot kanali arxitekturasini (me’morchiligini) tanlash.
   
2. 
   Taqsimot kanali ishtirokchilari bilan ishni tashkil qilish (savdo vositachilari).
   

ЗЛаууог mahsulotning taqsimot strategiyasini tanlash.

4. 
   Baho belgiJash strategiyasini tanlash.
   
5. 
   Mahsulotni bozorga olib kirish bo‘yicha tadbirlarni tashkil etish.
   
6. 
   Korxona mahsulotining bozordagi holatini nazorat qilish va maqsadli segmentlardagi mahsulot pozitsiyasining tahlili.
   
7. 
   Mijozlar bilan ishlash va sotuvdan keyingi xizmat ko^!rsatishni tashkil qilish.
   

Sotuv faoliyati bo^yieha nazariy va amaliy izlanishlar shuni ko‘rsatadiki, sotuvni logistik modellashtirish maium bir tamoyil- larga amal qdinsa yetarli darajadagi samaradorlikni oshmsliga olib keladi. Bu tamoyillar logistik modellashtirish deb ataladi.

Logistik modellashtirish tamoyillarini quyidagilarga bolish mumkin: tizimli; yaxlitlik; iyerarxiyaga oid; funksionallik; maq- sadga yo'naltirilganlik; boshqaruvchanlik; adekvatlik; kuzatiluv- chanlik; alternativlik; komplekslilik.

Iqtisodiy xususiyatiari murakkab bo‘lgan sotuv jarayonini modellashtira oladigan eng muhim prinsip bu tizimlilik prinsipidir. Sotuv tizimi bu elementlarning erkin yig‘indisi emas, balki bir- biri bilan bog‘langan, muvofiqlashgan bir yaxlitlikning qismlaridir. Bu prinsip asosida logistik model barcha umumiy maqsadga yo‘nalgan elementlarni o'z ichiga olishi kerak.

Yaxlitlilik prinsipi hech bir tizimni tashkil etuvchi qismlarda yo‘q xususiyatlarga tizimning ega boiishidir. Masalan, ombor yoki transport sexi yoki o‘rash sexi alohida olganda tugallangan sotish (xaridorning to‘lovga layoqatlilik talabini firma daromadini maksimallashtirib qoniqtiradigan) jarayonini amalga oshira olmaydi.

lyerarxiyalik prinsipi alohida elementlar orasida vakolatlar taqsimlanishi bo‘vie ha qarama-qarshiliklarsiz ko‘p pog'onali sotuv tizimini amalga oshirish imkoniyatini beradi. Bu prinsipni ketma- ketlikda amalga oshirish jarayonida tizimning har bir alohida hoMimlari o‘z oldiga qo'yilgan vaziialarni bajarish uchun usul va vositalar tanlashda mustaqillikka egadirlar.

Funksionallik prinsipi sotuv tizimining va uning har bir clementirung o‘z vazifasi borligini ta’minlaydi. Aynan funksiyalar tnqsimoti asosida sotuv xizmatining tashkiliy tuzilmasi kelib ' liiqadi, teskarisi emas. Boshqacha qilib aytganda, sotuvni logistik modellashtirishda hamma tuzilma bo‘!inmalari funksiyalari .miqlanadi, kevin ma’lum bir funksiyalar yig‘indisiga moslab iii/ilmaviv bo'linmalar yaratishadi.

Maqsadga yoVnaltirilganlik prinsipi modellashtirish va sotuvning logistik modellanning ishlash jarayoni ma’lum maqsadlarga bo‘y- snnishini nazarda tutadi. Agar prinsipi ami ahamiyatiga qarab loylashtirsak, bu prinsipni birinchi o‘nnga qo‘yish kerak bo‘lardi. Sotuv maqsadlari hech bo‘lmasa toltta o‘lchamga ega bo‘lishi к смак:

• 
  iqtisodiy maqsadlar — firma maqsadlari bilan bir xil bo lib, foydani aksimallashtirishga yo‘nalgan;
  
• 
  miqdoriy maqsadlar — sotuv hajmlarini oshirish, bozoming ma’lum bir segmentida firma ulushini oshirish, mablag‘ aylanishini tezlashtirish va hokazolar;
  
• 
  sifativ maqsadlar — xizmat ko'rsatishning sifati, mijozlar bilan ishonchli qayta aloqa, iste’molchilaming talablarini aniq bilish va ular asosida firmaning maqsadini belgilash;
  
• 
  rivojlanish maqsadlariga tizim ichidagi xizmat maqsadlari deb qaraladi. Rivojlanmayotgan sotuv — bu qolib ketishga mahkum bo‘lgan sotuv.
  

Ustivorlik bo‘yicha sotuv maqsadlarini quyidagilarga bo‘hsh mumkin.

Strategik:

• 
  firma imkoniyatlarini bozorning barcha segmentlarida ish­latish;
  
• 
  bozor talablarini va sotuv imkoniyatlarini hisobga olgan holda optimal sotuv;
  
• 
  tuzilmasini ta’minlab, doimo sotuv hajmini oshirib borish;
  
• 
  firmaning moliyaviy barqarorligini oshirish maqsadida tovar va pul aylanish vaqtini qisqartirish;
  
• 
  to‘lovga layoqatlilik talablami to'laroq qondirish uchun kanallar tuzilmasini ratsionalizatsiya qilish (oqilona tashkil etish).
  

Joriy maqsadlar har bir firma uchun o‘ziga xosdir. Ular o‘z ichiga nafliroq tovar sotishni tezlashtirish, tayyor mahsulotni ng ortiqcha zaxiralaridan forig* bo'lish, mavsumiy mahsulotiar savdosini muntazamlikka o'tkazish, tovar sotuvini jonlantirish va hokazolarni oladi.

Bir martalik maqsadlar kutilmaganda paydo bo‘lib, qoladigan sotuv hajmini oshirish imkoniyatiga finnaning reaksiyasi sifatida namoyon bo'ladi. Bir martalik imkoniyatlami vaqtida ko'rib qolib, sotuv xizmatlari oldiga bir martalik maqsadlarni qo‘ya bilisli kerak.

Boshqaruvchanlik prinsipi deganda boshqaruv tizimining murakkabligini sotuv jarayoni boshqaruvi murakkabligiga muvo- fiqligi tushuniladi.

Adekvatlik prinsipi amalda o'tayotgan sotuv jarayonlarining logistik modelida maksimai darajada aksini topishiga aytiladi.

Kuzatuvchanlik prinsipi sotuvni logistika modellashtirish o‘z ichiga rasmiy matematikdan to mavjud bo‘lgan ekspert modellar ko‘lamini oladi.

Alternativlik prinsipi o‘zgarib turgan sotuv kanallari va bozor konyunkturasi sharoitida alternativ sotuv tizimi mavjudligi tu­shuniladi.

Komplekslilik prinsipi logistika modellarda barcha elementlar o‘zi va tashqi muh.it bilan o^czaro aloqasini, bir-biriga o‘tkazadigan ta’sirini muqarrar ravishda ko'rsatib turishida aks etadi.

2. 
   Taqsimot logistikasining sohalarda qo‘lianilishi va o‘zaro hamkorligi
   

Taqsimot logistikasi faoliyatini aniqlashda ikki yo‘l mavjud. Birinchisi, yetkazib beruvchi ombordan tayyor mahsulotni jo‘na- tish operatsiyalar kompleksini o‘z ichiga oladi. Tkkinchisi, ancha keng qamrovga ega vazifalar. Taqsimot logistikasi butun moddiy mahsulot aylanishini — mahsulot o‘qim liniyasidan tushishidan boshlab iste’molchining omboriga tushgungacha bo'lgan jarayon

1. 
   uni amalga oshiradi. Bunda taqsimlash vazifaiari mikro- va iiiiikrologistika darajasida hal etilishi hisobga olinishi kerak.
   

Mikrologistika darajasida quyidagi vazifalar hal etiladi:

• 
  sotish jarayonini rejalashtirish;
  
• 
  mahsulotni o‘rash usulini tanlash, uni butlash va kon- servalash;
  
• 
  mahsulotni yuklashni tashkil etish;
  
• 
  mahsulotni iste’mol etiladigan joyga tamsportda tashilishini nazorat qilish hamda mahsulotni iste’molchiga yetkazish;
  
• 
  sotuvdan keyingi xizmatlarni tashkil etish.
  

Taqsimot logistikasining makro darajasida hal etiladigan v.i/ifalari quyidagilardan iborat:

• 
  moddiy oqimlarni taqsimlash chizmasini tanlash;
  
• 
  taqsimlash vositalarini shakllantirish;
  
• 
  taqsimlash markazlarini joylashtirish.
  

I x>gistika tizimlarining xususiyatlarini o‘rganishda bu tizim- larni. boshqarish va (yoki) optimallashtirish uchun modellardan Ittydalanishadi.

Uni sun’iy model va turli vositalar yordamida (so‘z, grafika, lni'ika bilan ta’riflab) o‘rganib. haqiqiy analog sifatida ta’riflash mumkin.

liar qanday model keng qamrovli bo‘hshi mumkin emas, u 4iiq muammoni yechisliga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak, belgilangan plytga qaror qabul qilishni ta’minlashi zarur, chunki kechikib

2. 
   11 nil qilingan qaror xato yoki umuman keraksiz bo‘lishi mumkin.
   

Ix)gistik model deganda o‘zining o‘rindoshi sifatida foydalanila- di^an mavhum yoki moddiy bo'lgan logistik jarayon yoki logistik n/imning har qanday shakli tushuniladi (4.1-rasm).

В u yerda:

1. 
   xarid or talabini c‘rganish;