|
Ота
Ота баланд бўйли, кенг елкали киши бўлиб, Раъно уни жуда яхши
кўради.
“Отанг келганида “Ассалому алайкум” деб, қўлингни кўксингга
қўйиб, бурро-бурро қилиб салом берасан, – деб қулоғига қуяди она.
– Салом берганингда бақрайиб қараб турмайсан, дарров қайтиб,
ишингга уринасан.
Сен қиз боласан, тенгдошларингга салом бермасанг ҳам
бўлаверади, лекин катталарга албатта салом берасан.
Катталар сенга салом беришса, алик олмайсан, худди
эшитмагандай, шошиб ўзинг салом берасан.
Қизалоғим, ҳар муомиланингўз одоби бор. Меҳмон келса, дарров
янги тўшаклардан опкелиб соласан, фотиҳа қилингач, дастурхон
ёзасан.
Дастурхонни тескари ёзиб бўлмайди, хафа бўлади, юзимни тескари
қилди деб. Келган киши саноғига қараб тўртта, олтита ёки саккизта
нон, қанд-қурс, мева-туршак қўясан. Нонни тоқ қўйиб бўлмайди.
Нонни тескари қўйсанг, у ҳам дастурхонга ўхшаб хафа бўлади.
Меҳмон кутишнинг ўзига хос одоблари бор, қай тарзда ҳол-аҳвол
сўрашишу қай тарзда хайрлашишгача аста-секин ўргатаман, аммо
уйда ўзимиз ўтирганимизда ҳам одобга риоя қилишинг шарт.
Масалан, кечагига ўхшаб сираям тўрга чиқиб кетмайсан, қиз
боласан-ку, ахир? Ҳамма ўтирганида сен ош-овқат опкеласан.
Кейин, икки оёғингни чапга букиб, одоб билан ўтирасан, ким чой
ичкиси келса, пиёлага ярим қилиб қуясан, бармоғингни учи билан
тутиб, назокат билан узатасан.
Агар кимдир чойни охиригача ичмасдан қайтиб узатса,
билдирмасдан тўкасан, чой қолдиғи устига яна чой қуймайсан.
Чой дамлашниям ўз усуллари бор, чойнак ичи оппоқ бўлиши керак,
қайноқ сув билан чайиб ташлаб, кейин қуруқчой соласан. Албатта
дам едирасан.
Дастурхонда фотиҳадан олдин ўткир нарса турмаслиги керак.
Ўткир нарса дуони кесади деганлари ёлғон, аслида тиғига дам
берилгани ёки гўшт кесилгани учун олиб қўй дейилади. Ҳамма дуо
қилгач, туриб коса-товоқларни йиғиштирасан, кейин дастурхонни
“Савобини дунёдан ўтганларга бағишладим” деб қоқасан.
Дастурхон одамлар оёқ ости қилмайдиган жойга қоқилади,
увоқлари қурту қушларнинг ризқи бўлади, қурту қуш еса рўзғорга
барака киради…”
Жамалаксочгина, шаддодгина Раъно мана шуларни кўра-кўра
ўсади.
— Эркак кишиларга тик қарамагин, – дейди она.
— Нега?
— Одобсиз қизча экан дейишмасин-да. Эркак киши келаётганида
йўл бўшат, қаққайиб турма. Ёнингга кепқолсаю таниш бўлса, ерга
қараб салом бер, нотаниш бўлса гапирмаям, қарамаям.
Ҳовлию кўча супуришни азалдан ўрганиб олган. Ёзда сувлар ҳам
сепади. Ҳамма жуда эрта тургани учун саҳарлар онаси “тур,
қизалоғим” деганида кўзларини зўрға очади, уйқу жуда ширин. Она
ҳаммадан эрта туриб, сув иситиб ҳам қўяди. Лекин Раънога
ариқдаги сувда бет ювиш маъқул.
Чунки, жилдираб шўх-шодон оқувчи шу ариқча Раънонинг
суҳбатдоши.
— Ариқча, оқяпсанми?
— Ҳа, оқяпман.
— Зўрға турдим, яна ухлаб қолгим келяпти.
— Меҳнат одамни ўлдирмаган, танангда жонинг бор экан, урин,
қимирла, ўзингни юмушга ур, – дейди ариқча онасининг овози
билан.
Шу тариқа яна бир кун бошланиб кетади.
Гоҳо Хоси иккаласи беҳи остида бир-бирларига сув сочиб
чўмилишади. Лекин кунларнинг бирида чўмилишга бориб, беҳи
шохига қўниб олган катта бир қушни кўришди. Қушнинг кўзлари
сариқ, катта-катта, шохда қимир этмай ўтирарди. Қизалоқлар
ҳайиқишиб, ортларига қайтиб кетишди.
— Нимага чўмилмадинг? – дея сўради она.
— Бир қуш бор экан, бақрайиб қараб тураверди, уялдим, – деди
қизалоқ.
Она қизини ўзига тортиб, бағрига маҳкам босиб юз-кўзларидан
ўпди, “Ишқилиб, омон-эсон катта бўлгин, онанг чўри”, деди
сочларини силаб.
* * *
Яна бир чақалоқ туғилди.
У ҳеч нимани билмайдиган, гоҳ ўзича кулимсираб, гоҳ чириллаб
йиғлайдиган қизиқ бир жонзот эди.
Онаси юмушга уннаб кетганида гоҳо Раънога “Укангга қараб тур”
дер эди. Шунда Раъно қизиқсиниб унинг қўл-бетларини ушлаб
кўрарди. Чақалоққа бу ёқмас, ғингширди.
Она аллалари ҳам ўчмас бўлиб ёдига муҳрланди:
Тилимни узуни-ё, алла.
Юзимни қизили-ё, алла,
Юрагимни тафтига-ё
Тандирлар қизийди-ё, алла…
…Отасининг давлати йўқ, алла-ё алла,
Онасининг роҳати йўқ, алла-ё алла…
Сўзларига эътибор берармиди? “Юзимнинг қизиллиги сен
туфайли”, дермиди онаси? “Сен бўлмасанг сомондай сарғаярдим,
худойим етказганига минг шукр” дермиди? “Тилимнинг дўсту
душман орасида узун бўлишиям сендан ахир… Йўқса, орзу-
армонларим мўл эди, энди эса юрагимда тафтига тандирлар
қизийдиган даражада лаҳча чўғлар бор, жоним болам”, деб
куйлармиди алласини онаизор?
Гоҳо хотинлар тўпланиб,чилдирма чалиб қўшиқ ҳам айтар эдилар:
Толеим бўлса эди, ёнган чироқ ўчармиди?
Мен суянган тоғларим ости билан кўчармиди?
Йиғлай-йиғлай тиниқиб, кейин яна чақчақлашиб ўтираверишарди.
Қизгина улар кийган кўйлакларга,тақинчоқларга эътибор берар,
тезроқ катта бўлгиси, мана шунақа гулдор кўйлаклар кийгиси,
тақинчоқлар таққиси келар эди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
