’limotlar Xalq o g‘zaki ijodidagi iqtisodiy qarashlar

Ibn Sino (980-1037)
Ibn Sino tomonidan nihoyatda katta ilmiy meros qoldirilgan, u yozgan asarlarning 
soni 280 dan ortiq. Shulardan 40 tadan orti
g‘i tibbiyotga oid, 30 ga yaqin risola turli tabiiy 
fanlarga, 3 risola musiqaga, 185 risola falsafaga, mantiq, psixologiya, teologiya, ahloq, 
boshqa ijtimoiy-siyosiy masalalarga ba
g‘ishlangan. Lekin bizgacha uning faqat 160 ga 
yaqin asari etib kelgan. Olimni hurmatlab 
«Shayx ur-rais» deb ataganlar.
Olimning tibbiyotga oid asarlarida 
iqtisodiyot
bilan bo
g‘liq muhim g‘oyalar ilgari 
suriladi. Inson so
g‘lig‘ining ichki va tashqi muhitga bevosita bog‘liqligi, ayniqsa ovqatlanish, 
turmush sharoiti katta ahamiyat kasb etishi k
o‘rsatiladi. Iqtisodiyot fanida muhim bo‘lgan 
kategoriya 
«ehtiyoj»ni ta’riflab, moddiy boyliklar yaratishda mehnatning va mehnat 
qurollarining 
o‘rnini aniqlab beradi. Uning asarlarida «mehnat taqsimoti»ga katta e’tibor 
qaratiladi, taqsimot tufayli unumdorlik oshuvi va mahsulot sifati yaxshilanishi isbotlab 
berilgan. G
’arbiy Yevropada faqat 1776 yilda Adam Smit bu masalaga alohida diqqatni jalb 
etadi.
Ibn Sinoning fikricha
: «Hayvon tabiat ne’matlariga qanoat qiladi, odamlarga esa 
tabiat ne
’matlari kamlik qiladi, u ovqat, kiyim-kechak va uy-joyga ehtiyoj sezadi. Hayvon 
tabiat ne
’matlarini o‘zlashtirib oladi, odam esa o‘z mehnati bilan o‘ziga ovqat, kiyim, turar 
joy yaratadi. Shu maqsadda inson dehqonchilik va hunarmandchilik bilan shu
g‘ullanishi 
kerak
».
Olim asarlarida fozil davlat t
o‘g‘risidagi g‘oyalar rivojlantirilib, o‘zaro yordam do‘stlik 
va hamkorlikka katta 
o‘rin beriladi. Olim nazariy va amaliy ilmlarni ajratib ko‘rsatadi, nazariy 
ishlarni inson faoliyati bilan bo
g‘liq bo‘lmagan narsalar to‘g‘risidagi haqiqiy ilmlar deb 
ta
’riflaydi. 
Amaliy ilmlarning ob
’ekti inson faoliyatidir. Nazariy ilmlarning haqiqatni bilishga, 
amaliy ilmlar esa yaxshi ishlarni bajarishga qaratilgan. Bunda insonning ahloqiy fazilatlari 
muhim 
o‘rinni egallaydi. U insonlarning kundalik foydali amaliy ishlarini ulug‘laydi, ahloqiy 
munosabatlarda kamtarlik, izzat-hurmat, jasurlik, ayniqsa t
o‘g‘rilik, sofdillik kabi hulqiy 
qoidalarga alohida e
’tibor beradi. Bu xususiyatlar iqtisodiyotda inson omili to‘g‘risidagi 
g‘oyaga mos keladi. Iqtisodiyot rivojlanishining ob’ektiv qonun-qoidalariga amal qilib, inson 
o‘z baxtini o‘zi yarata oladi.
Yaxshi xulq va iqtisodiyot 
o‘rtasida bevosita bog‘liqlik borligini «Uy-joy tutish tadbiri» 
asarida k
o‘rsatib beradi. Bu risolada u ayollarning o‘n yetti hislatini sanab ko‘rsatadi. 
Bularga dastlab ayol oqil va e
’tiqodli, yoqimtoy, o‘z eriga mehru-muhabbat qo‘ygan, farzand 
k
o‘ra oladigan, ezma bo‘lmagan, itoatkor, dili pok, bexarxasha, pokiza, vazmin va o‘zini 
tutib olgan jiddiy va ulu
g‘vor, har bir xatti-harakatida o‘zining yaxshi hislatlari bilan ajralib 
turadigan va eng muhimi, yerining birini ikki qiladigan-tejamkor, o
g‘ir damlarda unga 
malham b
o‘la oladigan mushfiqu mehribon bo‘lishi kerak.
Ibn Sino oddiy musulmon sifatida xudo borliliga t
o‘la ishonadi, lekin dunyoda 
odamlarning ishi faqat toat-ibodat qilish, r
o‘za tutish, Qur’on o‘qishdangina iborat emas, 
balki ularning fan, ma
’rifat bayrog‘ini ko‘tarib, foydali (savobli) ishlar qilishlari ulug‘lanadi. U 
bilimlarni egallasa, 
o‘shandagina haqiqiy musulmon bo‘la oladi, deb ta’kidlaydi.
Musulmon huquqshunosligida tovarning iste
’mol qiymati tan olingan, tovarning 
qiymati bilan s
o‘ralayotgan baho (bozor narxi) farqlangan. Yirik din peshvosi