Lim vazirligi

Tog’ jinsining chidamlilik pasportini tuzish. Tog’ jinsining chidamlilik pasporti - chidamlilikning umumlashgan xarakteristikasini ifodalab normal va buzuvchi urinma kuchlanishlar oresidagi egri chiziqdan iborat. Bu egri chiziq Morrning chidamlilik nazariyasini asosiy qoidalaridan kesib chiqqan holda tuziladi. Egri chiziq tog’ jinsining turli chegaraviy kuchlanganlik holatlari uchun tuzilgan kuchlanishlar aylanalarini egib qamrovchi chiziqdan iborat. Chidamlilik pasporti  va  koordinatalar sistemasida _sj va _p larning ma’lum qiymatlari va bir o’qli siqish hamda cho’zish sinovlari natijalari bo’yicha tuziladi.  o’qida koordinata boshidan o’ngga kesma ajratiladi va bu kesma tog’ jinsini bir o’qli siqishdagi chidamlilik chegarasida (_sj) teng bo’lishi lozim, koordinata o’qidan

chapda esa bir o’qli cho’zishdagi chidamlilik chegarasida teng bo’lgan OB kesmasi ajratiladi. So’ngra OA va OB kesmalarda chegaraviy kuchlanishlar aylanalari (yarim aylanalari) chiziladi. Tuzilgan aylanada BD urinma o’tkaziladi va u tog’ jinsining chidamlilik pasporti hisoblanadi.

Amaliy masalalarni hal qilish uchun Mor egri chizig’i to’g’ri chiziq sifatida berilishi (koordinata o’qiga yaqin uchastkada) mumkin va u quyidagi tenglama orqali yoziladi

 = C + _n tg,

bu erda  - tog’ jinsini siljituvchi (buzuvchi) maksimal urinma yuklanish, kg/sm²; C - bog’lanish kuchi yoki normal kuchlanishlar bo’lmagan sharoitda tog’ jinsining sof siljishdagi chidamlilik chegarasi, kg/sm²; _n - tog’ jinsining siljish maydonchalarida (buzilish yuzasida) harakatlanuvchi normal kuchlanish, kg/sm²; 

• 
  tog’ jinsining ichki ishqalanish burchagi, gradus; tg =  ichki ishqalanish koeffisienti.
  

Mor aylanasidan grafik usulda OE kesmasi uchun bog’lanish kuchini - C va  topish mumkin (7-rasm). Bunda  - egri chiziq bilan _cj va _p o’qlarida parallel bo’lgan to’g’ri chiziq orasidagi burchak Mor aylanasi masshtabga qat’iy rioya qilingan holda millimetrovkaga chizilishi kerak.

Keltirilgan tenglama qattiq tog’ jinsining chidamlilik tenglamasi deyiladi. U tog’ jinsining buzilishdagi chegaraviy holatini ifodalaydi. Tenglamaning fizik ma’nosi shundan iboratki, siqiluvchi kuchlanish ta’sirida tog’ jinsi namunasining buzilishi uning bo’laklarining ayrim maydoncha bo’ylab parchalanishi oqibatida yuz berib bu maydoncha namunasining gorizontal o’qiga nisbatan ma’lum burchakda qiyalangan va kuchning ta’sir qilish yo’nalishiga perpendikulyar (tik) bo’ladi. Shu tekislikda harakatlanuvchi urinma kuchlanishga () ichki ishqalanish koeffisientiga ko’paytirilgan normal kuchlanishga teng bo’lgan bog’lanish-birikish kuchi va ichki ishqalanish kuchi qarama-qarshi ta’sir ko’rsatadi. Chidamlilik pasporti grafigidan tog’ jinsining chidamlilik xarakteristikalarini (siqishga va cho’zishga nisbatan chidamlilik chegarasi, ichki birikish kuchi - C, ichki ishqalanish burchagi - , ichki ishqalanish koeffisienti - tg va urinma kuchlanish

• 
  ) oson aniqlash mumkin.