Mavzu: Mashinasozlikda inovatsiya va ilg’or texnologiyalarni qo’llash monitoringini o’tkazish.
Ishdan maqsad:
Mashinasozlikda inovatsiya va ilg’or texnologiyalarni qo’llash monitoringini o’tkazishni o’rganish.
Nazariy maьlumotlar.
Elektroerroziya usullari: elektro uchqunli, elektro implusi, elektro to’qnashish hosil qilish bilan ishlov berish.
Elektroerroziya usulida ishlov berish tok o’tkazuvchi materiallardan tayyorlangan elektordlar orasidan elektor toki implusini o’tkazalashi natijasida eroziya (emirilish) sodir bo’lishiga asoslangan. Elektrodlar orasidagi razryad (turkum) gazli muxitida o’tkaziladi yoki elektrodlar orasidagi elektrolit hosil qiluvchi suyuqlik krosin,menaral moy va sh.o’. kiritilgan muxitda o’tadi. Suyuqlik joylashtirilgan muxitda eroziya jarayoni, intensiv (jadallashtirish) ravishda sodir bo’ladi. Elektrodlar orasidagi bo’shliqda elektrodlardagi potentsiyallarni xar xilligi evaziga ularni ionlashishi sodir bo’ladi. Potentsiallar orasidagi farq ma’lum miqdorga yetib borganda elektrodlar oraisdagi muxitda o’tish kanali hosil bo’ladi, bu orqali enegiya imrulsi yoki razryad yoyi ko’rinishida bir elektroddan ikkinchisiga o’tish boshlanadi. Qisqa vaqt ichida, ya’ni 10-10-S energiya yuqori kontsentratsiyaga ega bo’lib, o’tish kanalidagi tokni qisqa vaqtdagi zichligi 8000-10000 A/mm yetib boradi, natijada ishlov beriladigan zagatovka-elektrod yuzasida tempratura 10000-12000S yetib boradi. Bu tempraturada elementar xajmdagi metall erib bug’ga aylanadi- ishlov beriladigan yuzada o’yilgan chuqurcha xosil bo’ladi.
Keyingi tok impulsi elektrodlar orasidagi oraliq kam bo’lgan joydan teshib o’tadi.Eroziya jarayoni elektrodlar orasidagi hamma metall olib tashlaguncha davom etadi.
Elektroneroziya usulda ishlab berish jarayoniga elektrod-zagatovka materialiga issiqlik ta’siridan tashqari elektrodinamik va elektrostatik kuchlar, suyuqlikdagi kavitatsiya natijasida hosil bo’luvchi bosim ta’sir ko’rsatadi. Ishlov beriladigan zagotovaka elektrodni yuzaga shakil hosil qilishda metallni ostida olib boriladi. Elektoruchqunli, elektorimpulsli, yuqori chastotali elektronuchqunli va elektronto’qnashuvli ishlov berishlarni elektroneroziya usuliga kiritiladi.
Elektronuchqunli ishlov berish-elektrodlar orasida sodir bo’luvchi uchqunlar razryadi impulsidan foydalanilgan holda o’tkaziladi. Bunda ulardan biri ishlov beriladigan zagatovka (anod), ikkinchisi asbob (katod) vazifasini bajaradi. Impulslari ishlab chiqararuvchi manba sifatida elektron, tiratron, lampali va tranzistorli generatorlar ishlatiladi. Impulsga aylantiruvchi energiya miqdoriga qarab ishlov berish ma’romini yuqori yoki o’rtacha-qora ishlov beruvchilarga ajratiladi. Yumshoq ishlov berish ma’romida 0,002mm aniqligigacha o’lchamlarni va yuza g’ildirak budirligini Ra-0.63 yo 0,16 mm ta’minlash mumkin. Bu usulda ishlov berish dtelektirik xosil qiluvchi suyuqlik bilan to’ldirilgan vannada olib boriladi. Bunda suyuqlik elektrodlarini (asbob va zagatovka) qizib ketishidan saqlaydi, yemiriluvchi mahsulotlarni sovutadi, asbob va zagatovka orasida hosil bo’lgan yonbosh razryadlar miqdorini kamaytiradi. Ishlov berish jarayonini uzuliksizligini ta’minlash uchun elektod asbob va zagatovka orasidagi zazorni doiymiligini saqlab qolish kerak. Buning uchun eletoruchqun bilan ishlaydigan dastgohlar kuzatuvchi vaasbobni avtomatik ravishda suruvchi sistema bilan ta’minlangan bo’lishi lozim. Surish miqdori ishlov berish ma’romiga bog’liq. Bu usul hamma turdagi tok o’tkazuvchi materiallarga ishlov berish uchun qo’llaniladi.
Elektor impulsli ishlov berish-bu usul uzoq (500-10000mkv) ning davom etuvchi elektor impulsidan foydalanilgan holda ishlov berish uchun ishlatiladi. Buning natijasida razryad yoyi sodir bo’ladi. Elektron generatorlardan olinadigan katta quvvatdagi impulslar ishlov berish jarayoning yuqori unumdorligini ta’minlaydi. Generatorlarni va grafitli elektrodlarni qo’llanishi, hamda teskari qutb asosida ishlov berish elektrodlarni yemirilishini kamaytiradi.
Elektronimpulsli ishlov berish shtamplarni, trubina lapatalarini, qattiq qotishmali detallarni, zanglamovi va issiqlikka chidamli qotishmalarini va sh.o’. detallarda shakldor teshiklarni olish uchunmaqsadga muvofiq bo’ladi. Elektronerozion usulda ishlov beruvchi dastgohlarda xar xil ko’rinishdagi dasturlar bilan boshqarish keng qo’llaniladi, bu, asosan, detallarga ishlov berishda ikki va undan ortiq surish xarakati talab etilsa uni qo’llash qulay bo’ladi. Elektorrerozion usulda ishlaydigan dastgohlarda chiviqlarni kesishda uzluksiz ravishda o’ramdan ajratib yozib beruvchi chiviqli elektrod asbob ishlatilgan bo’lib, unga maxsus qurilma orqali detal shakli berilib u bo’yicha qirqiladi yoki detallardagi teshiklar perfolentaga yozilgan dastur orqali ishlov beriladi.
Elektronto’qnashuv usulda ishlov berish-bu zagatovka bilan elektrod asbobini tutashgan joyini mahalliy qizdirish orqali ishlov berishga asoslangan bo’lib yumshoq holga keltirilgan yoki erigan holga kelgan metal zarrachalari ishlov berish zonasidan zagatovka va asbobni birini ikkinchisiga nisbatan harakatlantirish oqali chiqarib yuboriladi. Ishlov berish zonasida issiqlikni ta’minlovchi manba bo’lib implus yoki razryadi xisoblanadi. Elektron to’qnashuvli ishlov berish (ETIB) usulini katta o’lchamdagi mashina detallarini ishlov beriladigan joylarini eritish bilan uglerodli va literlangan po’latlarga, cho’yanlarga, rangdor qotishmalarga, erishga yomon ishlovchi va maxsus qotishmalarga qo’llash tavsiya etiladi. Ulardan tashqari, ETIB dan quyish qoliplpri sistemalarida quyilmalar oqib qatib qolgan qatlamlardan hosil bo’lgan o’simtalarni va bu yosh qoldiqlarni kesib tozalashda foydalaniladi. ETIB usuli ishlov berishni yuqori aniqligini va sifatini ta’minlay olmaydi, lekin katta quvvatdagi elektor tokidan foydalanish natijasida ish unumdorligini yuqori bulishligini ta’minlay oladi.
1-rasm. Elektroerrozion dastgoxlarda ishlov berish sxemasi 1 - elektrod-instrument, 2 – ishlov berilayotgan detalь, 3 – razryad xosil qiluvchi idish 4 - kondensator, 5 - reostat, 6 – energiya manbai, 1r - elektruchqunli ishlov berish rejimi, 2r - elektroimpulьsli ishlov berish rejimi.
Xulosa.
Elektr energiyasi bilan ishlov berish mashinasozlikda rivojlanib borayotgan soxalardan biri bo’lib, bu usul ancha kam chiqim xisoblanib, yuqori aniqlikka erishish mumkin. Bu usullarni o’rganishda elektro erozion ishlov berish zamonaviy texnologiyalar qatorida ko’rishimiz mumkin. Busulda murakkab yuzlai detullarga ishlov berish mumkin.
