Lim vazirligi guliston davlat universiteti

Aholisi va mehnat resurslari. Jizzax viloyatining aholisi 2001 yil yanvar ma’lumotiga ko’ra, 991 ming kishi uning aksariyat qismi qishloq joylarda yashaydi.
Zichlik 1 km² ga 48,5 kishi (2001 yil). Aholisining soni buyiga Respublikada Xorazm viloyatidan keyin 10-o’rinda turadi.
Viloyatda mamlakatning boshqa hududlariga xos aholi o’sishining yuqori darajada saqlanib qolayotganligini kuzatish mumkin. Qolaversa, 70-yillardagi ishlab chiqarish kuchlarining hududiy qayta taqsimlanishi nafaqat Jizzax viloyati aholi sonining o’zgarishida, balki uning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida ham katta ahamiyat kasb etgan. O’sha paytda aholining shakllanishida tabiiy ko’payish bilan bir qatorda aholining mexanik xarakati ham asosiy manbalardan biri bo’lgan.
Jizzax viloyati aholisining hududiy joylashuvidagi holat Respublika o’rtacha ko’rsatkichidan pastroq aholi xudud bo’yicha notekis taqsimlangan. Jumladan, Nurota tizma tog’larining shimoliy yon bag’rida joylashgan Forish rayonida 1 km² joyga 7,3 kishidan to’g’ri kelsa, Paxtakor rayonida aholining zichligi eng yuqoridir (147,5).
Mintaqada aholi asosan tabiiy ko’payish hisobiga oshib borayapti. Uning eng yuqori ko’rsatkichi 1985—1986 yillarda kuzatiladi. Xuddi shu yillari tug’ilish xar ming kishiga 43,6 tadan to’g’ri kelgan va bu jarayon 1990 yillargacha saqlanib qolgan.
Geodemografik jarayonlardan hududiy farqlarni quyidagicha ajratib ko’rsatish mumkin:
1. Tabiiy o’sish sur’ati eng yuqori bo’lgan tumanlar - Baxmal, Zomin, Jizzax;
2. O’rtacha ko’rsatkichga ega tumanlar - Zarbdor, Forish, Yangiobod, Do’stlik;
3. Tabiiy o’sish sur’ati nisbatan past bo’lgan tumanlar: Arnasoy, Zafarobod, Paxtakor, Mirzacho’l va Jizzax shaxri.
Tabiiy o’sish sur’ati baland bo’lgan rayonlardagi axolining milliy tarkibida O’zbeklar ko’pchilikni tashkil etadi (90 — 96 foiz).
Demografik vaziyatning yana bir omili bo’lgan aholi o’limi darajasi tug’ilish singari o’ziga xos xususiyatlarga ega. Chunonchi, 1982—1983 yillarda o’lim 7,5 promillega teng bo’lgan bo’lsa, 2000 yilda esa uning darajasi 4,4 promillega tushganligini kayd etish mumkin. Viloyatning tog’ va tog’ oldi, adir mintaqalarida joylashgan Baxmal, G’allaorol, Zomin rayonlarida aholi o’limi mintaqa umumiy ko’rsatkichdan biroz yuqori (24-jadval). Sababi, ushbu hududlardagi aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash past darajada. Natijada turli yuqumli kasalliklarning paydo bo’lishi, tug’ilishning ko’pligi, yosh bolalar va 1 yoshgacha bo’lgan bolalar o’rtasida o’limning nisbatan ko’pligi umumiy o’lim darajasining yuqori bo’lishiga olib keladi.
Aholi tarkibida mahalliy millatlar ko’p sonli bo’lib, uning 85 foizga yaqinini O’zbeklar tashkil etadi. 1979 — 1989 yilgi aholi ruyxati ma’lumotlariga binoan O’zbekistonda yashovchi O’zbeklarning 3,6—4,0 foizi Jizzax viloyatiga to’g’ri kelgan.
Ikkinchi tub aholi — qozoqlar asosan Forish, Arnasoy, Mirzacho’l, Zafarobod rayonlarida yashashadi. Mintaqada, bundan tashqari, kirgizlar (Do’stlik, Baxmal, Arnasoy), tojik, rus, tatar kabi boshqa millat vakillari ham istiqomat qilishadi.
Jizzax viloyati jami aholisining 47,2 foizi (2001 yil) mehnat resurslaridan iborat va ular yiliga 24,2 ming kishiga ko’payib bormoqda. Iqtisodiy faol aholi 295 ming, shundan 64,3 foizi iqtisodiyotda band. Rasman ruyxatga olingan ishsizlar soni 1,2 mingni tashkil qiladi. Oxirgi yillarda, barcha mintaqalarda bo’lgani singari, aholini ish bilan ta’minlash muammosi bu erda ham mavjud.
Jizzax Respublikada urbanizatsiya darajasi past bo’lgan viloyat hisoblanadi. Ammo, bu erda mehnat resurslaridan samarali foydalanish imkoniyatlari borligini ko’rish mumkin. Buning uchun mavjud qazilma konlari asosida sanoatni rivojlantirish, viloyat ichida mehnat resurslarini qayta taqsimlash talab etiladi.