Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

232-rasm. Ochiq maydonda yashovchi sutemizuvchilar turlari. Yumronqoziqlar guruhi:
1-qizil sug’ur, 2-yumronqoziq, 3-olaxurjun, 4-daur dumsiz sichqoni.

Qo`shoyoqlar guruhiga yana xaltali kalamush va Avstraliyada yashaydigan boshqa xaltalilar kiradi. Bu guruhga kiruvchi hayvonlar o`t-o`lanlar bilan bir qatorda hasharotlar bilan ham oziqlanadi. Tuyoqlilardan farq qilib ular o`zlariga uya yasaydi, uyasini yerdan pastga qaratib har xil shaklda yasaydi. Bu uyalarida dushmanlaridan saqlanadi. Bolalari nimjon, ko`zlari yumiq tug’iladi. Homiladorlik davri qisqa bo`ladi. Sahrolarda sug’ur va yumron-qoziqlar ko`p uchraydi. Ular o`simliklar va ularning urug’lari bilan oziqlanadi.

II. Yer ostida yashovchi sutemizuvchilar ekologik guruhiga turli turkum vakillari kiradi. Ular yer osti muhitiga o`ta moslashgan bo`lib, hayotining ko`p qismini yer ostida o`tkazadi. Bu guruhga kiruvchi sutemizuvchilarning ko`zlari va quloq supralari rivojlanmagan. Dumi kalta va qilsiz bo`ladi yoki mutloqo bo`lmaydi. Ko`rsichqonlar, so`qirsichqonlar, yer-qazarlar yer ustiga deyarli chiqmaydi. Yer kavlovchi darrandalardan qopchiqlilar orasida qopchiqli krot, hasharotxo`rlar orasida krot va Afrika oltin kroti, noto`liq tishlilardan zirhlilar kiradi (233-rasm).

233-rasm. Krot (I) va sokor(II)ning panjalari. Krotning oldingi oyog`i yer qazuvchi kurakka aylangan. Sokorning baquvvat tirnoqli oldingi oyoqlari esa qattiq yerni qazishga moslashgan.

Ular kuchli oldingi oyoqlari bilan yerni kavlab uya yasaydi. Ba`zilari yerni tishlari bilan kavlab uya yasaydi (krot, ko`rsichqon). Ularning lablari og’ziga tuproq kirishidan saqlaydi. Bu guruhga kiruvchi hayvonlardan ko`rsichqon, so`qirsichqon, krotlar Yevropa va Osiyoda, tillarang krotlar Afrikada va qopchiqli krotlar Avstraliyada tarqalgan (234-rasm).

A B

234-rasm. Uyasidan orqa oyog’i bilan tuproqni yer ustiga surib chiqarayotgan ko`rsichqon (A) va uyasidan tuproqni tumshug’i bilan surib chiqarayotgan krot (B).