Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

179-rasm. Yapaloqqushsimonlar: 1- oddiy ukki, 2- oq yapaloqqushi, 3- cho`l sog’i,
4- oddiy sog’, 5- boyo`g’li.

atrofida bo`ladi. Ularni boshi katta va keng. Teri burmali qulog’i yo`q. Jish bolali. Kulrang pungqush (Strix aluco) hamda sog’lar (Otus) yapaloqqushlarning eng kichik vakillari hisoblanadi.

Yuqorida keltirilgan yapaloqqushlardan oq yapaloqqushdan tashqari boshqa turlari O`zbekistonda uchraydi. Boyo`g’lilar O`zbekistonda keng tarqalgan. Paxmoq oyoqli boyo`g’li Farg’ona, Zarafshonda; qirg’iy ukki Tyanshan archazorlarida; oddiy ukki cho`l, dasht va tog’li hududlarda, oddiy sog’ tog’li hududlarda va cho`l sog’i bog’ hamda to`qaylarda yashaydi.
Uzunqanotsimonlar (Apodiformes) turkumi. Bu turkumga uzunqanotlar va mayda qushlardan Amerika kolibrilari kiradi. Uzunqanotlar va kolibrilar yaxshi ucha olishi, uzun o`tkir qanotlarining borligi va oyoqlarining kaltaligi bilan xarakterlanadi. Bu turkum uzunqanotlar yoki jarqaldirg’ochlar (Apodi) va kolibrilar (Trochili) kenja turkumlariga bo`linadi.
Uzunqanotlar, ya`ni jarqaldirg’ochlar kenja turkumi vakillari tashqi ko`rinishidan qaldirg’ochga o`xshaydi. Ular hayotining ko`p qismini havoda o`tkazadi. Havodagi hasharotlarga o`zini o`qdek tashlaydi. Malay arxipelagi orollarida salangan jarqaldirg’ochlari yashaydi. Bu qushlar so`lak bezlaridan chiqadigan yopishqoq, tez quriydigan moddadan uya quradi. Bu uyani odamlar terib olib qaldirg’och uyasi deb ataladigan tansiq taom tayyorlaydilar.
Jarqaldirg’ochlarni oyog’i kalta va 4 ta barmoqlari ham oldinga qaraganligi uchun yerda yurolmaydi va yerdan havoga ko`tarila olmaydi. Shuning uchun ular yerga qo`nmasdan uchadi. Tumshug’i ham kalta, lekin og’iz kesigi juda keng, ko`zini oldigacha yetib boradi. Qanotlari uzun bo`lib, o`roqsimon qayrilgan. Uzunqanotlar yoki jarqaldirg’ochlar hayotining ko`p qismini havoda o`tkazadi, ular ozig’ini ham havoda tutadi, hatto cho`milganda ham havodan suvga uchib tushib yana havoga ko`tariladi.
Jarqaldirg’ochlarning ayrim turlarini uchish tezligi soatiga 120-170 km gacha boradi. Ularni tana harorati doimiy emas, qattiq sovuq bo`lganda qisqa muddatli uyquga ketadi. Uzunqanotlar monogam, jish jo`ja ochuvchi. Uzunqanotlar kenja turkumining popukli uzunqanotlar (Hemiprocnidae) va asl uzunqanotlar (Apodidae) oilalari bor.
Popukli uzunqanotlar oilasiga 3 ta tur kirib, ular Janubiy Hindistondan boshlab Yangi Gvineyagacha bo`lgan hududlarda tarqalgan. Boshida oqish popugi (toji) bor.
Asl uzunqanotlar oilasiga 67 ta tur kiradi. Ular qutblardan tashqari barcha hududlarda tarqalgan. Janubi – Sharqiy Osiyoda va Polineziya orollarida salangan jarqaldirg’ochlari (Callocalia) uchraydi (180-rasm).
Salangan jarqaldirg’ochlar, asosan qorong’i g’orlarda yashaganligi uchun ularda exolokatsiya hodisasi kuzatiladi, ya`ni tim qorong’ida orientirlash xususiyatiga ega. Bu qushlar so`lagi bilan uya qurganida, juda uzoq, ya`ni 40 kun davomida quradi.
Asl uzunqanotlar oilasidan 5 ta turi: ignadum uzunqanot (Hirundapus caudacutus), qora uzunqanot (Apus apus), oq qorinli uzunqanot (Apus melba), kichik uzunqanot (Apus affinis) va oqbel uzunqanot (Apus pacificus) respublikamizda uchraydi.
Ular mart oylarida uchib kela boshlaydi. Hasharotlarni yo`q qilib qishloq xo`jaligiga foyda keltiradi.