Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

Astsidiyalar (Ascidiae) sinfi

Astsidiyalar sinfi orasida yakka-yakka yashaydigan turlari ham va koloniya bo`lib o`troq holda hayot kechiradigan turlari ham uchraydi. Koloniya bo`lib yashaydigan astsidiyalar jinsiy usulda ko`payishdan tashqari, kurtaklanish yo`li bilan jinssiz usulda ham ko`payadi. Astsidiyalarning ko`pchiligi bir joyda hayot kechiradi, lekin ularning suvda erkin suzib yurib hayot kechiradigan koloniya turlari ham mavjud. Voyaga yetgan astsidiyalarning uzunligi 30-50 sm ga boradi.

Astsidiyalarning xaltasimon yoki bochkasimon tanasi tashqi tomonidan dildiroq kletchatkasimon moddadan iborat qalin qobiq (tunika) bilan o`ralgan bo`lib, ostki tomonidagi tovoni bilan suv tagidagi birorta substratga yopishib yashaydi
(1-rasm).







A

B



1-rasm. Astsidiyaning tashqi va ichki tuzilishi: A – umumiy ko`rinishi, B – bo`yiga kesmasi:
1 – og’iz sifoni, 2 – kloaka sifoni, 3- tunika (qobiq), 4, 5 – mantiyasi, 6 – halqumi, 7 –halqum bo`shlig’i, 8 – jabra yoriqlari, 9 – endostil, 10, 11 – jabraoldi bo`shlig’i, 12 – jabra oldi bo`shlig’i devori, 13 – oshqozoni, 14 – jigar o`simtasi, 15 – anal teshigi, 16 – urug’doni, 17 – tuxumdoni,
18 – jinsiy bezlarining kanallari, 19 – yurakoldi xaltasi, 20 – yuragi, 21 – nerv tuguni.

Tunika katta himoya ahamiyatiga ega bo`lib, o`troq yoki yarim o`troq holatga ko`chish natijasida hosil bo`lgan. Tunikaning tagida teri-muskul qopi yoki mantiyasi bor. Tanasining yuqori tomonida og’iz sifoni va undan pastroqda esa kloaka sifoni joylashgan.

Ovqat hazm qilish va nafas olish organlari. Astsidiyalar passiv holda oziqlanadi. Og’iz sifonining teshigi og’izga ochiladi. Og’izni bir qancha qamragichlar o`rab olgan bo`lib, u keng xaltasimon halqumga ochiladi. Halqum devorida bir qancha mayda-mayda jabra yoriqlari - stigmalar joylashgan.
Jabra yoriqlari, ya`ni stigmalar bevosita tashqariga ochilmay, balki maxsus jabra oldi (atrial) bo`shlig’iga ochiladi. Halqumning ostki tomonidan qisqa qizilo`ngach boshlanadi. U keng qopsimon oshqozonga ulanadi. Oshqozondan keyin ichak boshlanadi va ichak anal teshigi orqali atrial bo`shliqqa ochiladi.
Halqumning ichki tomonida, uning orqa tomoni bo`ylab to qizilo`ngachgacha davom etib boradigan tarnov bor, bu tarnovning ikki cheti yuqoriga ko`tarilgan bo`lib, ichi tebranib turuvchi uzun-uzun kiprikchalar bilan qoplangan. Mana shu tarnovga endostil deyiladi. Endostil og’iz teshigiga yetmasdan turib ikkiga bo`linadi va halqumni halqadek o`rab oladigan halqum oldi egatchasiga aylanadi. Halqumning orqa tomonida endostilga qarama-qarshi va halqum bo`shlig’iga osilib turadigan plastinka bo`lib, buni orqa plastinka deyiladi. Astsidiya halqumining ichini qoplab turgan kipriklarning va orqa plastinkaning tebranib harakat qilishi natijasida suv oqimi halqumga kiradi. Suv bilan halqum bo`shlig’iga mayda dengiz organizmlari ham kirib, endostil tubiga cho`kadi. Bu yerda ular endostil tubidagi hujayralardan chiqadigan shilimshiq modda bilan bir-biriga yopishadi va endostil kipriklarining harakati natijasida qizilo`ngach teshigiga haydaladi. Hazm bo`lmagan oziq qoldiqlari anal teshigi orqali jabra oldi bo`shlig’iga tushadi, u yerda umumiy suv oqimi bilan kloaka sifoni teshigidan tashqarga chiqariladi. Halqum nafas olish organi vazifasini ham bajaradi.