Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

III.8. IKKI XIL NAFAS OLUVCHILAR (DIPNOI) KENJA SINFI


64-rasm. Seratodning chanoq kamari va qorin suzgichlari: 1-chanog`i,
2-bazaliyalari, 3-radialiyalari.

Ikki xil nafas oluvchilar bir qancha sodda tuzilish belgilariga ega bo`lishi bilan boshqa suyakli baliqlardan farq qiladi. Xususan, o`q skeletining xordadan iboratligi, arterial konusi hamda ichagida spiral klapanlarining bo`lishi, suzgich pufagining yo`qligi ularni tog’ayli baliqlarga yaqinlashtiradi. Shuning bilan birga juft suzgichlari skeleti, jabra qopqog’ining borligi va miya qutisi skeletlarining suyakdan iboratligi ularni suyakli baliqlarga yaqinligini ko`rsatadi.

Ikki xil nafas oluvchilar skeletining ko`p qismi tog’aydan iborat, lekin xorda ham umr bo`yi saqlanib qoladi. Ikki xil nafas oluvchilarning alohida orqa va anal suzgich qanotlari yo`q, ular dum suzgich qanotlari bilan qo`shilib ketgan. Juft suzgich qanotlari keng pallali yoki uzun tasmasimon
(64-rasm).
Umurtqalarning faqat ustki va ostki yoylari rivojlangan. Miya qutisi, asosan tog’aydan iborat, faqat ayrim joylarda suyak saqlanib qoladi. Ikki xil nafas oluvchilarda tanglay-kvadrat tog’ayi miya qutisiga bemalol qo`shilib ketgan. Tishlari o`tkir, uchlari oldinga qaragan va bir-biriga qo`shilib plastinkalar hosil qiladi, ya`ni ustki jag’ida ikki juft va pastki jag’ida bir juft yassi tishlari bor. Nafas olishda jabradan tashqari o`pka ham qatnashadi. Buning uchun ichakning ostida joylashgan bitta yoki ikkita pufakcha xizmat qiladi. Bu pufakchalar suyakli baliqlarning suzgich pufagi bilan gomolog emasligini aytib o`tish zarur. Burun teshiklari ochiq bo`lib, o`pka bilan nafas olishda ishtirok etadi. O`pkaga qon to`rt juft jabra arteriyalari orqali keladi, maxsus qon tomirlari o`pkadan qonni yurakka olib keladi. Bu tomirlar o`pka venalariga gomolog bo`ladi. Yurak bo`lmasidagi yupqa chala parda yurakni chap va o`ng qismlarga bo`lib turadi. Yurak bo`lmasining chap qismiga qon o`pka venalaridan, o`ng qismiga Kyuvye organi va keyingi kovak venadan keladi (65-rasm).