Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

Q

211-rasm. Sutemizuvchilar o`pka pufakchalarining tuzilishi sxemasi (chap tomonda faqat kapillyarlarining to`ri ko`rsatilgan, o`ng tomonda qon tomirsiz ochiq pufakchalar)
1-bronx, 2-arteriya, 3-vena.
on aylanish sistemasi. Sutemizuvchilarning yupqa devorli yurak oldi xaltachasiga o`ralgan yuragi ko`krak qafasining oldingi qismida joylashgan (212-rasm).
Sutemizuvchilarning yuragi ham qushlardagidek to`rt kamerali, ya`ni o`ng va chap yurak bo`lmasi, o`ng va chap yurak qorinchasi hamda katta va kichik qon aylanish doirasidan iborat. Sutemizuvchilarning yuragida arterial konus va venoz sinuslari reduktsiyalangan. Yurakning to`q rangli yurak oldi bo`lmasi yurakning pastida joylashgan konussimon qorinchasidan ko`ndalang jo`yak orqali ajralgan. Sutemizuvchilar yuragining o`ng va chap bo`limlari ikkiga ajralgan. Kichik qon aylanish doirasi, o`ng yurak qorinchasidan chiqib yelka tomonga qayriladigan hamda o`ng va chap o`pkalarga boradigan ikkita qon tomirlariga bo`linuvchi o`pka arteriyasidan boshlanadi. O`pkadan keluvchi o`pka venalari esa kislorodga boy qonni chap yurak bo`lmasiga quyadi.
K
23
atta qon aylanish doirasining arteriyalari. Aorta qushlardagidek chap yurak qorinchasidan yo`g’on qon tomir ko`rinishida chiqadida, aortaning chap yoyi yonida chapga buriladi. So`ngra umurtqa pog’onasining ventral tomoniga joylashib orqa aortaga aylanadi. Orqa aorta o`zidan ichki organlarga qon tomirlarini chiqarib, umurtqa pog’onasi bo`ylab dum tomonga qarab ingichkalashib boradi va chanoq kamari oldida ikkita yonbosh arteriyasiga bo`linadi. Bu arteriyalar son arteriyalari deb nomlanib orqa oyoqlarda tarmoqlanadi. Aorta yoyidan chiqadigan kaltagina birinchi qon tomir nomsiz arteriya deb ataladi. Odatda, bu arteriya aorta yoyidan chiqishi bilan uchga: o`ng o`mrov osti arteriyasi, o`ng uyqu arteriyasi va chap uyqu arteriyasiga shoxlanadi. O`ng o`mrov osti arteriyasi oldingi o`ng oyoqqa borsa, uyqu arteriyalari boshga boradi, boshda ularning har qaysisi ikki tarmoqqa: ichki uyqu arteriyasi bilan tashqi uyqu arteriyasiga bo`linadi. Aorta yoyidan, nomsiz arteriya asosiga yaqin yerdan chap o`mrov osti arteriyasi mustaqil chiqib, oldingi chap oyoqqa boradi. Aorta ko`krak bo`limidan qorin bo`shlig’iga o`ta turib ichak arteriyasi, oldingi ichak tutqich arteriyasi, jinsiy organlar va buyrakka boradigan arteriyalar keyingi ichak tutqich arteriyasini hosil qiladi. Chanoq kamariga yetgach, ikkita umumiy yonbosh arteriyasi chiqib, dumni qon bilan ta`minlovchi ingichka dum arteriyasiga aylanadi.