Lektsiya teksti Defektologiya (Logopediya) bakalavr ta`lim bag`dari 1-kurs ushin mo`lsherlengen Du`ziwshi

Tu’sinik so‘zler : ha’reket tayansh ag’zasi, miy faraleji, kompleks jandasiw, ixtiyarsiz ha’reketler, ha’rekettin’ pa’iyiwi, serebral faralejlik, ten’ salmaqtin’ buziliwi, quramali nuxsan.

Respublikamizda song’i waqitlarda balalardin’ salamat bolip tuwiliwin ta’miynlew, ayriqsha ja’rdemge mu’taj balalardin’ tuwiliwdin’ aldin aliw ha’mde fizikaliq ya’ki ruwxiy rawajlaniwinda kemshilikleri bolg’an balalardi ertelew aniqlaw is -ilajlari u’stinde ko’p g’ana isler alip barilmaqda. Bul ma’seleni tez ha’m na’tiyjeli hal boliwin ta’miynlew maqsetinde ananin’ ha’miledarliq da’wrinnen baslap bala er jetemen degenshe onin’ rawajlaniwi meditsina xizmetleri, oqitiwshi ha’m ta’rbiyashilar, psixolog, korreksion pedagoglar ta’repinen qadag’alanip, “Sag‘lam awlad” da’stu’rin tuwri a’melge asiriliwin ta’miynlew is-ilajlari islep shig’ilmaqda. Na’tiyjede ha’reket-tayansh ag’zalari jaraqatlang’an balalar ha’m aniqlanip, olarg’a arnawli ja’rdem ko‘rsetilmekde. Ha’reket-tayansh ag’zalari jaraqatlang’an balalardin’ ko‘pshiliginde nagiranlar aravashalari alip berilgenligi sebebli, olar bag‘sha ha’m mekteblerge qatnay baslaydi.

Ha’reket-tayansh ag’zalari jaraqatlang’an balalar serebral faraleji, poliomielit ha’reket-tayansh ag’zalarinin’ tu’rli tuwma ha’m arttirilg’an deformatsiyasi – artrogripoz, ayaq-qollardin’ faralejligi, axondroplaziya ya’ki xondrodistrofiya – dene, moyin, bastin’ normal rawajlanip atirg’an tuwma ayaq-qol su’yekleri o‘siwinin’ arqada qaliwi, miopatiya – bulshiq et toqimalarinda zat almaswin menen baylanisli bolg’an nasliy kesellikde bulshiq etler jaqsi qisqarmaydi, adam qol-ayaqti h’areketge keltire almaydi.

Ha’reket-tayansh ag’zalari jaraqatlang’an balalardin’ ko‘pshiliginda miy faraleji gu’zetiledi. Balalar serebral faralej keselligi hal etilmegen, formalanip bolmag’an miydin’ keselligidir. Ananin’ ha’miledarliq dawirinda ma’lim kesellikler menen keselleniwi, tuwiliw waqtindag’i patologik o‘zgerisler, tuwilg’annan bir jasg’a shekemgi da’wir ishide balani keselleniwi na’tiyjesinda bas miydin’ ha’reket zonalari ziyanlanadi, onin’ na’tiyjesinde bolsa miydin’ jetiliwi keshigedi ha’m buziladi. Aqibetde balanin’ uliwma ha’mde nutqiy motorikasi (ha’reketshenligi) iskerligi buziladi. Nutqtin’ rawajlanbaslig’i bolsa intellektual rawajlaniwin pa’seytiredi. Adam organizminin’ tiykarg’i funktsiyalari – dem aliw, qan aylaniw, jutiniw, dene ha’reketi, nutqiy ha’reketler ha’m basqalar ha’reket arqali – bulshiq etlerdin’ qisqariwi na’tiyjesinde payda boladi. Ha’rketler ixtiyariy ha’m ixtiyarsiz boladi. Aniq maqsetti ko‘zlep orinlang’an ixtiyariy ha’reketler insan is-ha’reketi, qabileti, biliw iskerliginin’, formalaniwinda tiykarg’i ro’l oynaydi.