Lektsiya teksti Defektologiya (Logopediya) bakalavr ta`lim bag`dari 1-kurs ushin mo`lsherlengen Du`ziwshi

2-Tema: Ruwxiy rawajlaniwi to’menlegen balalar menen alıp barılatug`ın korrektsiyalıq jumıslar
Reje:

1. 
   Ruwxiy rawajlaniw haqqinda
   
2. 
   Ruwxiy rawajlaniwinin’ to’menlewinin’ kelip shig’iw sebepleri
   
3. 
   Ruwxiy rawajlaniw to’men balalar menen islesiw metodikasi
   

Tayanish so’zler ha’m atamalar : ruwxiy rawajlaniw, jen’il nuqsan,arnawli sharayitlar , infaltilizm, affektiv o’zgerisler , psixomator qozg’aliwshan’liq , epileptik buzuliwlar
Na’resteliktin’ da’slepki da’wirinde basin tuta biliw , tik turiwii, yuriwi, da’slepli so’zleri, so’ylewdin’ rawajlaniwi keshedi . Tu’rli ayazlaw ha’m jug’imli keseliklerge meyil boladi.Solardan,RRS balalardin’ 60%inde asqazan ishek kesellikleri, 50 % inde ju’rek qan-tamir kesellikleri, 61 % inde sozilmali infektsiyalar, 33 % inde gijja kesellikleri aniqlng’an.

RRS balalar ozlerinin’ ha’m ruwxiy , ha’m fizikaliq rawajlaniw qasiyetleri menen aqili zayiplardan parq qiladi . Oligofrenlerdin’ ruwxiy jaqtan tiykarg’i kemshilik aqiliy ,intellektual ta’repler teren’ ha’m tiklenbes da’rejede ziyznlang’an boladi.

RRS de ese intellektual jag’daylar oligofrenlerdey teren’ ziyanlanbastan , birqansha jenil ziyznlang’an bolip ,tikleniw xarakterine iye.

RRS de ruwxiy rawajlaniw tezligi, pa’seygen boladi. .Joqaridag’ilar menen birge , RRSde intellektual ta’replerge qarag’anda ,ko’birek sezim buziliwlari jetekshi orinda turadi.. Bul buziliwlar ruwxiy ya’ki fizikaliq buziliwlar infantilizm ko‘rinislerinde payda boladi.. Infaktilizm-ta’n ma’nistegi “balaliqdir”. Balanin uliwma qiliqlari,qizig’iwlari o’z jasina ms bolmay , ba’lki bir qansha jas balalardi esletse,biz bunday balalarg’a qarag’anda , “psixo-fizik infantilizm” termini qollaymiz. Ma’selen, bala 7 jasqa kirip , mektepke bariw waqti kelgen bolsada , bala ozin 5 jasli baladay tutadi. Onda janli ,ozinen jas balalarday qizig’iwlar boladiEger bala ja’ne bir jil rawajlansa, o’z ten’leslerine uqsap ketiwi mu’mkin .

Balalarda ha’m ruwxiy ,ha’m fizikaliq rawajlaniw birgelikte arqada qalsa,olarg’a qarag’anda “garmonik psixofizik infantilizm”termini isletiledi . Tek g’ana ruwxiy rawajlaniwi arqada qalg’an bolsa, olardi “psixik infantilizm” dep juritemiz

T.A.Vlasova ha’m M.S.Pevzner RRSdin’eki tu’rli formada ko’rsetedi . Bulardin’ tiykarinda turli RRS din’ formalaniw mexanizmleri kiredi.

1. Sezim– irada tarawinin’rawajlang’anli. Bunda ayrim waqitlari biliw protsesinin’ buziliwi bolmaslig’i mu’mkin . Bunday qa’telerdi meditsina qa’negeleri qaldiqli ha’m qadiqsiz “pixofizik infantilizm” dep ataydi .

2. Neyrodinamik buziliwlar ,turaqli astenik ha’m serebrastenik jag’daylar (turaqli psixik nerv baslaniwlari).

Infantalizmnin’ju’zege keliw sebeblerine erte balaliq dawirindegi jug’imli ha’m zat almasiwinin’ buziliw kesellikleri ha’m kiriw mu’mkin .

U’lgermewshi oqiwshilar arasinda ruwxiy rawajlaniwi to’menlegen balalar ha’m ushirap turadi . Olardin’ biliw protsesi – intellekti oylaw , idirak , este saqlawi ,iqtiyarli diqqati, is qa’bilyeti ha’m basqa qa’siyetlerge birinshi orinda orayliq nerv sistemalarinin’ kesellikleri na’tiyjesinde ruwxiy rawajlaniwi to’menleydi. Bunday balalarda sezim, irada sferasidag’ kemshilikler birlemshi, aqliy zayipliq ese ekilemshi ha’diyse bolip esaplanadi.

T.A.Vlasova, M.S.Pevzner, V.I.Lubovskiy, T.V.Egorova, K.S.Lebedinskaya, N.A.Nikashina, K.K.Mamedov, Ђ.B.Shoumarov, N.A.Sipina, R.D.Triger ha’m basqa alimladin’ mag’liwmatlarina ko’re baslawish klas oqiwshilarinin’ 5,8 protsentin a’ne usinday balalar quraydi .

Ruwxiy rawajlaniwi to’menlegen balaalar aqliy da’rejesi jag’inan tiykarinan eki toparg’a bo’linedi:

Jen’il nuqsani bar balalar- bular arnawli sharayatta 1-3 jil talim-ta’rbiya alg’aninan kiyin oqiwdi uliwma mekteplerdin’ tiyisli klasslarinda dawam ettiriwi mu’mkin.

Ruwxiy rawajlaniwda sezilerli da’rejede arqada qalg’an balalar- bularmektepti pitiriwine shekem arnawli sharayitta oqitiliwi kerek. Bunday balalar mektep da’stu’rin salamat ten’lesleri qatari o’zlestire almaydi. Ruwxiy rawajlaniwi to’menlegen balalardi uliwma mektepte ha’mme qatari oqiw ta’lim jarayaninada ha’m keri ta’sirko’rsetedi,yag’niy ortasha oqiwshinin’ o’zlestiriwi arqag’a tartadi, jaqsi ha’m ayiriqsha o’zlestiriwi oqiwshilardin’ jeterli da’rejede o’zlestiriwine tosqinliq qiladi.

Da’stu’r materiallarin jaqsi o’zlestire almawg’anlig’i sebepli ruwxiy rawajlaniwi to’menlegen balalar har dayim jen’iliske ushiray beredi, bul na’rse olardin’ minez-quliqinda ayrim turli keri belgileri ju’zege keliwine sebeb boladi.

Alimlardan K.S.Lebedinskaya, G.P.Berto‘n, E.M.Dunaeva ham basqalar ruwxan to’men rawajlang’anliqti klinik-psixologik tarepten tomendegi turleri boliwin usinis etedi: 1)konstitutsional; 2) somatogen; 3) psixogen; 4)serebral formasi

1. 
   RRStin’ konstitutsional formasi.
   

Bul formada garmonik ,qaldiqsiz, ruwxiy ha’m ruwxiy –fizik infantilizm tiykarg’I orindi iyeleydi (ruwxiy turg’in bolmag’anlar). Bul tu’rdegi balalar ozlerinen bir neshe jas kishi bolg’an balalar rawajlaniwina tuwri keledi. Olarda keypiyat ko’terinki ,oyin islerinde alg’a ilgerilewshilik qasiyetileri saqlang’anboladi. Ta’limdegi qiyinshiliqlar tiykarinan intellectual qizigiwshiliqlardin’ ham shaxstin’ putinley rawajlanganlig’i sezilip turadi (o‘ying’a bo‘lg’an qizigiwlar u’sremlik qiladi). Balalarda ko‘binshe keypiyat koterinki mine-quliq sezim motivlerinin’ ustinligi, sezimlerdin ashiqlig’i ham shaxstin’ gipersugestivligi (mayillitin’ u’stinligi ) gu’zatiledi. Bunday balalardin’ sezim-erk tarawindag’i jetispewshilik, dene du’zilisindegi o’zgerisler menen birge keledi.

2. 
   RRSDin’ somatogen formasi.
   

Bul formada tiykarinan sozilmali infektsiyalar,allergic jag’daylar turli ishki kesellikler (ishki ag’zalar a’sirese jurek keselligi) na’tiyjesinde kelip shig’adi.

Ruwxiy rawajlaniwdin’ to’menlewinde tiykarg’I rolde turg’an asteniya oynaydi, yag’niy olarda tez sharshaw, uliwma ruwxiy tonustin’ pa’stligi ko’rinedi.

Bazi somatogen infantilizmde turli nevrotik qosilmalar: o’z-o’zine isenbeslik qorqiw menen birge guzetiliwi mumkin.

3. 
   RRStin’ psixogen formasi.
   

Bul formada tiykarinan sezim erk tarawinin’ buziliwi, jeterli pedagogik sharayattin’ bolmaslig’I na’tiyjesinde kelip shig’adi.A’tirap ortaliqtin’ balag’a erte jasinan baslap keri tasir qiliwi na’tiyjesinde bala ruwxiyatinda o’zgeris boladi.Biraq bul formadag’I RRS balani pedagogic qarawsiz balalardan ajiratip aliw za’rur.Pedagogik qarawsiz balalardin’ ruwxiyati normal bolip tek biliw, oqiw ta’jriybesinin’ten’leslerine qarag’anda jetispewshilgi menen pariq qiladi.Aqiliy mag’liwmatlar jeterli bolmaydi.Ko’birek shaxstin’ patololgik rawajlaniwi ko’zge taslanadi.RRStin’ psixogen formasinin’ kelip shig’iw sebeplerine kore o’z na’wbetinde 3 toparg’a bo’liw mumkin:

1. 
   Bala ta’rbiyasi menen uliwma shug’ilanbasliq, balani putkil o’z halina taslap qoyiw na’tiyjesinde olarda ma’jburiyat ha’m juwapkershilik sezimi qa’liplespeydi.Olarda sezim-erk tarawinin’ jetispewshiligi qirsiqliq gipersuggistivlik, oqiw pa’nlerin o’zlestiriw ushin zarur bilim ham ta’jriybelerdin’ jetispewshiligi menen birge keledi.
   
2. 
   Balani hadden tis erkeletiw, jeterli erkin ha’reketleniwge uyretpeslik, belsendilik, juwapkershilik sezimi qa’liplespegenligi na’tiyjesinde ( “shan’araq erkesi”) turi kelip shig’adi.Bunday balalarda sezim-erk tarawinin’ pa’stligi, egoizm qa’siyetleri, miynetke keri qatnasta boliw, ha’r dayim mutaj boliw siyaqli keri qa’siyetler o’z manisin tabadi.
   
3. 
   Psixogen xarakterdin’ nevrotik turi dep ataladi.Balag’a qopal qatnasta boliw, fiziklaiq jazalaw, qattiq qolliq, alkogalizm menen baylanisli turli agressiv qatnaslar, bunday turdin’ kelip shig’iwina sebep boladi.Bunday balalarda qopalliq, passiv,erksiz erkin xarakterde bolmasliq sezimler qa’liplesedi.Bulardin’ ha’mmesi biliw protssesine keri ta’sir etedi.
   
4. 
   RRStin’ serebral formasi basqa turlerge qarag’anda ko’pshilikti quraydi.Olardin ayirimlarinda fizikaliq jetsipewshilik, dene duzlisinin’ natuwri qa’liplesiwi kuzetiledi. RRS balalar bas miy elektro-ensifolograsfiyasinin’ ko’rsetiwinshe 50% den artiq balalardin’ nerv sistemasinda organic buziliwlar bar.
   

Serebral xarakterdegi RRS balalarda sezim-erk halatlarinin’ rawajlanbag’anlig’I, tiykarinan organic infantilizm ta’rizinde ko’rinedi.Bul turdegi infantilizmde normal balalarg’a qarag’anda sezimlerdin’ aktivliligi jetispeydi.Sezim halatinin’ ko’rinislerine qarap serebral organik infantilizmdi eki bolekke bo’liw mumkin.

1. 
   Keyfiyatlari ustin bolmag’an, eyforik xarakterdegi balalar bolip, olarda jas balalarg’a ta’n qa’siyetler saqlang’an boladi.
   
2. 
   Tormozlaniwshi xarakterde, keyfiyati past bolip, olarda isti erkin qila almasliq belsendilik ko’rsete almasliq qorqinish halatlari menen birge keledi.
   

Sezim jag’daylarg’a ko’re eki bo’limge bolingen serebral organic xarakterdegi infantilizm ko’p hallarda Qatar qosimsha ko’rinisler menen birge keledi.Olarg’a to’mendegiler kiredi:

a) Serebral-endokrin infantilizmi. Bunda tiykarinan ishki sekretsiya bezleri protsessi buzilg’an boladi. Bunin’ na’tiyjesinde balalarda sezim halatinin’ rawajlanbag’anlig’I nevropatiyalar juzege keledi. Bunday hallarda uyqinin’ buziliwi ishteydin’ jaqsi bolmaslig’I , dispepsiya jag’daylarina mayinliq juzege keledi.

b) serebrastenik jag’daylar tez-tez ushirap turadi. Orayliq nerv sisitemasi tez sharshaydi. Neyrodinamik buziliwlar kuzetiledi. Bularg’a aqiliy is qabiletinin’ buziliwi, eslep qaliw prostssesinin’ jaqsi emesligi, diqqatsizliq, tez tasirleniw, qiz balalarda jilawiq boliwi, er balalarda hadden tis ashiwshaqliq boliwi kiredi.holatlar tez-tez uchrab turadi. Bul balalarda shawqim, jariq nur, issig’a shiday almasliq ishteyin ha’m uyqinin’ buzliwlari, qan basiminin’ paseyiwi,denenin’ turli jerlerinde ha’r turli seziwler asqazan-ishek jumisinin’ buziliwlarin ko’riw mumkin:

v) nevroz xarakterdegi jag’daylar-serebrasteniya menen baylanisli bolip qarang’I, jalg’izliqtan qorqiw, o’zi ha’m a’tiraptag’ilar salamatlig’I ushin qayg’iriw, tartisiwlar, tutiqlaniw, enurez siyaqli xarakterdegi qa’siyetler menen birge tariyplenendi:

g) ruwxiy ha’reket qozg’aliwshan’lig’i-tiykarinan er balalarda ko’p ushiraydi.Uliwma ha’rekershen’lik, diqqatsizliq tez tez alan’law olarg’a ta’n qa’siyetler.

d) affektiv buziliwlar-keyfiyattin’ sebebsiz o’zgerip turiwi agressiv islerge mayinlig’I siyaqli keri-jeke qa’siyetler boladi;

e) ruwxiy buziliwlar-aqiliy jumisqa bolg’an qizig’iwdin’ pa’stligi, oqiwg’a keri qatnasta boliw, awirliq jalg’an soylew ha’m jinayatqa mayinliq siyaqli keri-jeke qa’siyetler boladi;

j) tutqanaqli buziliwlar turli ko’riniste payda boladi:

z) Apatiko-adinamik buziliwlar-belsendiliktin’ buziliwli, aqiliy iskerliktin’ pa’seyiwi, ha’dden tisqari emotsional bosasiwdin’ o’zine ta’nligi menen xarakterlenedi.

Serebral organik xarakterdegi keskin sa’wlelengen RRS balalarda neyrodinamik ham ensepalopatik buzilillardan tisqari bazida kushli bolmag’an ayirim bas miy qabiq ha’m qabiq asti funktsiyasinin’ buziliwli na’tiyjesinde esitiw ko’riw seziw, erk, qabil etiw nutqtin’ hareket ( motor) ha’m tusiniw (sensor) ta’repleri uzaq ha’m qisqa muddetli este saqlaw protssesi birqansha ziyanlanadi.

Joqarida aytip o’tilgen tiykarg’I serebral xarakterdegi RRS balalardi jaqsi biliw ,olardi oligofreniyadan ajratip aliw ,diagnozdi tuwri qoyiw ushin za’ru’r bolg’an bilimlerdir . Sol sebebli RRT balalardi har tarepleme uyreniw , arnawli mekteplerge oqitiwshilardi tan’law saylaw jumislari qa’telikke jol qoymasliq ,tiykarg’I ham quramali islerden biri esaplanadi. s

Serebral organik xarakterdegi RRT balalarda biliw jumisi birqansha keskin buziliwlarg’a ushrag’an jagdaylar da boliwi mumkin Bunday waqitlarda RRT aqli zayiplardan parqlaw ,ajratiw juda quramali diagnostic is esaplanadi.

Bizlerge malim, , oligofreniyanin’ payda boliwinda to’mendegi nizamliqlaraniq kozge taslanip turadi, bul nizamliqlar oligofreniyag’a ta’n belgiler esaplanadi.

1. 
   Nuqsonnin’ total (uliwma) xarakterdegiligi ya’ki kemshiliktin’ bala ruwxiy jagdaylardin’ ba’rshesine tarqalg’anlig’i .
   
2. 
   Ruwxiy protsesslerdin’ jaqsi rawajlanbag’anlig’i ierarxik xarakterde boladi. Joqari ruwxiy protseslerden aqliy oylaw kobirek ziyanlanip ,qaraganda jas, elementar funktsiyalar birqansha saqlangan boladi.
   

RRT balalarda joqaridag’I nizamliqlar gu’zetilmeydi .Olarg’a ta’n belgi kemshiliklerdin’ uliwma xarakterligi ta’n . Parsial xarakter degende, ayrim ruwxiy protsesler qopal buzilg’an bolsa’ ayrimlar jaqsi saqlang’an boliwin tu’sinemiz.

Arnawli mekteplerge RRT birqansha teren’ balalar jiberiledi. Mekteplerge jiberilgendegi tiykargi klinik korsetkishler serebral- organic xarakterdegi ruwxiy rawajlaniwdin’ to’menlewi. Ayrim tu’rdegi RRT balalardi uliwma mekteplerde individual pedagogic jandasiw menen oqitiw mu’mkin. Klinik , neyrofiziologik ham psixologik tekseriwlerdin’ korsetiwinshe ,uliwma mekteptegi o’zlestirmewshi oqiwshilardin’ yarimin RRT balalar quraydi. RRT mashqalasi tek g’ana defektologiyada aktual bo‘lip qalmastan ,ba’lki uliwma pedagogikada ham aktual maselelerden biridir .

Ruwxiy to’men rawajlang’anlig’i konstitutsional formasin xarakterlewshi belgilerge to’mendegiler kiredi: balanin’ dene du’zilisi salamat ten’leslerine qarag’anda 1-2 jasi kishi ko’rinedi.Ol o’zin baqsha jasindag’ilarga uqsap tutadi ham ta’lim aliw ushin ele “ jeilmegen “ boladi.Bunday bala oqiw jumisina jaqsi kirisip kete almaydi, sebebi onda oqiwg’a qizig’iw joq,is qa’bileti pa’s.Juwapkersizlik motivlerinin’ to’menligi ruwxiy protsseslerden analiz, sintez qa’biletinin’ jaqsi rawajlanbag’anlig’I sebepli oqiw ha’m jaziwdi, matematikani u’lken qiyinhiliqlar menen o’zlestiredi.Sabaq waqtinda tez sharshap qaliw jag’daylari, bas awirip turiwi konstitutsion formadag’I bunday balada is qa’bileti belsendelik janede paseyip ketiwge sebep boladi.

Rawajlaniwdag’I bul kemshilikke bala anasinin’ hamledarliq da’wirinde qalqan ta’rizli bezleri jumisinin’ buzilg’anlig’I, jurek qan tamir kesellikleri sebep boliwi mumkin

Da’slep jasta ha’r turli sozilmali kesellikler menen tez-tez kesellenip turiw na’tiyjesinde bala jaqsi o’sip rawajlanbay qaliwi mumkin, bul o’z na’wbetinde ruwxiy jaqtan rawajlaniwda arqada qaliwg’a, keshigiwge alip keledi,to’men rawajlang’anliqtin’ somatic formasi dep usig’an aytiladi.Balada sozilmali infektsiyalar allergik halat tuwma parok ham sol siyaqli kesellikler ko’birek ushirap turadi.

Ruwxiy rawajlaniwdin’ somatogen sebeplerge baylanisli to’menligi balada asteniya halati juzege keltiredi.Ayirim balalarda somatogen infantilizm kuzetiledi, yag’niy o’sip rawajlanbag’an na’reste eliklep qala beredi.Bunda bala psixikasinda nevrozg’a uqsas jag’daylar o’z kushine isenbeslik, qorqaqliq injiqliq,erkelik, qizig’iwdin’ pa’stligi ham basqalar kuzetiledi.

Ruwxiy to’men rawajlang’anlig’inin’ psixogen formasinda bala erte jastan qolaysiz natuwri sharayatta ta’rbiyalanadi ha’m sol ta’rbiyani keri ta’repleri ruwxiy rawajlaniwg’a ta’sir o’tkizgen boladi.Bunday turdegi kemshiliklerdin’ kelip shig’iw sebeplerin 3 toparg’a bo’liw mumkin:

Bala ta’rbiyasi menen uliwma shug’illanbasliq oni putkilley o’z halina taslap qoyiw, bunda balalarda ma’jburiyat ha’m juwapkershilik formalari qa’liplespeydi.Aqil-qabil etiwdin’ rawajlaniwi, qizig’iwlari biliw protssesi, sezim-tuyg’I ha’m erk jetispewshiligi ustine oqiw sabaqliqlarin o’zlestiriw ushin za’rur bilim jetispewshilgi baqlanadi.

Balani ha’r tarepleme jeterli erkin islewge uyretpeslik belsendelik, juwapkershilik sezimin qa’liplespewi balani “shan’araq erkesi” qilip o’stiriw, ha’dden tisqari onin’ kewline qarap is tutiw na’tiyjesinde ha’m bala ruwxiy rawajlaniwinda bir Qatar arqada qaliwi mumkin.

Balag’a qopal qatnasta boliw fizikaliq jazalaw qatti qolliq qiliw alkogalzimge baylanisli jawiz muna’sebette balani mudami ashiwlandirip, ruwxan rawajlaniwdan arqada qaliwg’a sebep boladi.Bunday hallarda qopalliq erksizlik,passivlik,erkin tuta almasliq qorqaqliq ha’m basqada qa’siyetler qa’liplesedi.Bulardin’ ha’mmesi aqil-qabil etiw biliw protsseine de keri ta’sir ko’rsetedi.

Ruwxiy to’men rawajlang’anliqtin’ psixogen formasi aqil-qabil etiw biliw protssesine baylanisli kemshiliklerge natuwri ta’rbiya na’tiyjesinde payda bolg’an qa’siyetler ha’m qosilip perovard na’tiyjesinde shaxstin’ rawajlaniwi izden shig’adi,onda patologik qa’siyetler ju’zege keledi. A’ne usinday balalardi pedogogik qarawsiz balalardan ajiratip aliw za’ru’r . . Pedagogik qarawsiz balalardin’ psikasi normal bolip , olar natiwri rawajlaniowi na’tiyjesinde ulgermewshi oqiwshilar qatarina otip qaladi Ruwxan to’men tawajlang’an balalarda shaxsiyattin’ har tarepleme natiwri rawajlaniwi orayliq nerv sistemasindag’I jen’il darejedegi organic jaraqatlaniw menen baylanisli.

Ruwxiy to’men rawajlang’anliqtin’ en quramali ham ken’ tarqalgan formasi psixogen formada bas miyinin’ keselligi ,jaqsi jetilmegenligi menen baylanisli ozgerisler guzetiledi.Alimlardin’ Bergen magliwmatlarina kore bunday balalardin’ 50% nerv sistemasinda organic kemshilikler boladi .Bul narse olardin’ sezim –tuygi ,erk jagdaylari rawajlanbagani tiykarinan organic infantilizm tarizinde payda boladi .Miyage baylanisli organic infantilizm ekige boliniwi mumkin:

Keypi-ruwxiyat ozgerip, koterinki tarizde balalar, olarda ozlerinen jas balalarga tan qasiyetler saqlang’an boladi.

Ko‘birek keypiyat pas bolip qaygili bolip juretug’in balalar, olarda waziypani erkin sheshe almasliq , belsendilik ko’rsete almasliq , qorqiw halatlari guzetiledi

Miyge baylanisli organic harakterdegi jane usi eki turli infantilizm ko‘p halatlarda qatar qosimsha ha’diseler menen birge dawam etedi.Bularg’a to’mendegiler kiredi:

Serebral-endokrin infantilizm. Bunda tiykarinan ishki sekretsiya bezleri jumisi buzilg’an boladi. Na’tiyjede balalarda sezim-tuygilar rawajlanbay nevropatiya jag’daylari ju’zege keledi. Balalardin’ uyqisi, ishteyi jaqsi bolmaydi, dislepsiya jag’daylarina mayilliq payda boladi.

Serebrastenik jag’daylar , bular ham tez-tez ushirap turadi .Orayliq nerv sistemasi tez sharshaydi, neyrodinamiko‘zgerisler gu’zetiledi .Na’tiyjede aqliy qa’biliyet to’menlep , este saqlaw paseyedi, diqqatsiz bolip qaladi, tez ta’sirleniw , qiz balalarda jilawliq , er balalarda hadden tis qozg’aliwshan’liq guzetiledi, bala is qa’biliyeti pa’s , arzimag’an na’rsege tez sharshaytug’in bolip qaladi kuzatiladi.

Tabiyatinan nevrozg’a jaqin jagdaylar , bular qaran’g’idan , jalg’izliqtan qorqiw,o’zi ham atiraptagilar salamatligina qaygiriw, giperkinezler, duduqlaniw , enurez, siyaqli hadiyseler menen birge sawlelenedi.