Leksikologiya bilib oling. Leksikologiya

 
YANGI PAYDO BO´LGAN SO´ZLAR
 
Topshiriq
.
Matnni o´qing. Yangi so´z izohiga e´tibor bering. 
Chat 
so´zi inglizcha chatter - “valdiramoq”, “vaysamoq”, “aljiramoq” so´zlaridan olingan. Internet 
tarmog´i orqali muayyan vaqtda aloqa qilish va shunday aloqani yo´lga qo´yishga mo´ljallangan 
dastur ta´minoti chat deb ataladi. Unga o´xshash fleshka, sayt, virus, antivurus, xaker, shou, mental 
arifmetika, sayt, monitor, klaviatura, planshet so´zlari ham bor. Bu so´zlardan o´z nutqingizda ko´p 
foydalanasiz. Ularning izohini bilib qo´ying, chunki zamonaviy texnologiyalarni bilish davr 
talabidir.
 
294-mashq. Matnni ko´chiring. Olinma so´zlarning tagiga chizing va izohlang. 
Odamlarning 10 foizi noyob talantga ega bo´ladi. Ular intellektual rivojlangan insonlar sanaladi. 
Ma´lumotlarga ko´ra daholarning aksariyati bolalik chog´idayoq o´z iste´dodlarini namoyon 
etishgan. 0´ta talantli bolalarni vunderkind deyishadi. Masalan, Alisher Navoiy, Imom al-Buxoriy, 
Motsartlar sakkiz yoshdayoq o´z zakovatlari bilan atrofidagilarni lol qoldirishgan. 
 
TARIXIY VA ARXAIK SO‘ZLAR 
Bilib oling.
Tilimizning ma´lum davrida qo´llanib, hozirgi kunda foydalanilmaydigan so´zlar 
tarixiy so´zlar deyiladi. Masalan: hojib (eshik og´asi), degrez (cho´yandan qozon quyuvchi), 
yorg´ichoq (donni maydalash va un qilish uchun ishlatilgan tosh asbob) kabi. Esda tuting. O´z 
o´rnini boshqa so´zga bo´shatib bergan so´zlar arxaik so´zlar deyiladi. Masalan: payg‘om(xabar), 
bog´ot (bog´lar, bog´li joylar), gisu (soch) kabi.
 
Topshiriq.
 
“Amir Temur o´gitlari
”
kitobidan olingan parchani o´qing, unga sarlavha toping. 
Eskirgan so´zlarni aniqlang.
 
Shom sari yurish oldidan Qorabog´da chodir tikib uzoq turib qoldik. Harb-u zarb mashqlarini 
puxtalamoq uchun qo´shin ichinda bo´lib, ochiq havoda tunadik. Ko´p vaqt o´tkazib, safar oldidan 
chodirga qaytsak, ajib manzaraning guvohi bo´ldik. Bizning yo´g´imizda chodir tuynugidan ikki 
kabutar tushib, bizning xos o´rindiqqa xas-xashak-la in qurib, biri tuxum bosib yotur edi. Tangri 
taoloning bu beozor jonivorlariga xalal yetkazmaslik uchun chodirni o´zga qildik. Ertasi kuni, 
safarga jo´nar avvalida, to´rt nafar navkarni mulozim birla qoldirdik. Ularga tayin etdikkim: 
“Tangri taoloning beozor qushlari tuxum ochib, polaponlari uchirma bo´lg´uncha, shu yonda 
bo´lursiz. Polaponlar uchib chiqqach, chodirni yig´ib, ortimizdan yetib borg´aysiz...”
 
298-mashq. Tilimiz tarixida ko´p qo´llangan quyidagi so´zlarga e´tibor qarating, ular ishtirokida 
gaplar tuzishga urinib ko´ring. 
Saltanat 
- mamlakat; 
cherik 
- qo´shin; 
sipoh 
- askar; 
raiyat - 
xalq; 
dorug´a 
- shahar hokimi; 
ziroat 
- 
dehqonchilik; 
valiahd 
- toj-u taxt vorisi; 
rabot 
- karvonsaroy; 
suvoriy 
- otliq askar. 
 
299-mashq. Quyidagi so´zlarni tarixiy va arxaik so´zlarga ajrating. (Arxaik so‘zlar muqobili bilan 
yozildi) 

---

Muallif: Fazliddin O‘taganov 
91 965 55 99 
Ulus(xalq), qozi, muhoraba(jang), o´lpon, jadid, rasadxona(observatoriya), mudarris, 
oblast(viloyat), rayon(tuman), komsomol, handasa(geometriya), riyoziyot(matematika).
300-mashq. Quyida berilgan maqol va iboralarni ko´chiring. Tarixiy va arxaik so´zlarni aniqlang. 
Kishi yurtida sulton bo‘lguncha, o´z yurtingda ulton (tagcharm) bo´l.
2. Bolta tushguncha, kunda dam olar.
3. Da´vogar sust bo´lsa, qozi muttaham.
4. Bo´zchining mokisidek serqatnov bo´lib qolmoq.
5. Igna bilan bitadigan ishga juvoldiz ishlatmoq.
 
301-mashq.